Onderzoek Een onderzoeksteam van de TU Delft presenteerde aan het einde van het vierdaagse festival ‘Resilient Neighourhoods’ een white paper over hoe we aan veerkrachtige wijken kunnen werken. De scope van de veerkracht is breed: van klimaatadaptatie via het wonen en de leefomgeving tot en met burgerparticipatie.
Vier dagen lang stond de Faculteit Bouwkunde van de TU Delft vorige week in het teken van het werken aan sterke en duurzame buurten. Met onder meer een tentoonstelling over de thema’s “Community Engagement”, “Housing and Place” en “Climate Adaptation” en over diverse “disruptieve” publicaties in de volkshuisvesting (zoals Het Wilde Wonen van Carel Weeber en Farmax van MVRDV), diverse seminars, boekpresentaties en filmvertoningen. Aan het slot van het festival presenteerde de (afscheidnemende) decaan van de faculteit, Dick van Gameren, een nieuwe publicatie over het thema. Het is de tweede pennevrucht van het “Vision Team Wonen” dat de TU Delft in 2023 oprichtte, met als doel om aanbevelingen te formuleren voor de huidige wooncrisis in Nederland. In 2024 werd een eerste rapportage gepresenteerd, “Ruimte voor wonen”. Hierin werden vier actierichtingen geformuleerd: integrale ruimtelijke ordening, verdichte en gezonde wijken, inclusieve en diverse woongebouwen, en een duurzame bouwsector. Voor elk perspectief werden concrete taken genoemd voor betrokken partijen, zoals gemeentes, provincies, het Rijk, kennisinstellingen en professionals.
De kennisontwikkeling rondom dit thema gaat de komende tijd verder door, onder meer met een SKG-bijeenkomst op 28 november over de ‘sociale impact in gebiedsontwikkeling’
Het team van de TU Delft – dat inmiddels herdoopt is tot het ‘BK Flagship Wonen’ – koos ervoor om voor het thema van de toekomstbestendige wijken nader onderzoek te doen. Wat moeten we hieronder verstaan en welke kennis is erover beschikbaar? De ‘veerkrachtige’ wijken worden door Van Gameren in het voorwoord van de white paper benoemd als “plekken die de fysieke en sociale basis bieden waarop individuen en gemeenschappen kunnen floreren”. Daarmee sluit het paper onder meer aan bij de groeiende aandacht voor sociale duurzaamheid en het leren van gebiedsontwikkelingen die de afgelopen tijd zijn opgeleverd. Niet voor niets kwam ook het project ‘Terug naar de Buurt’ van Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling en gebiedsontwikkelaar ERA Contour aan bod tijdens het vierdaagse festival.
Het TU Delft-team achter het white paper verbindt echter ook – naast sociale ongelijkheid en het oplopen van spanningen tussen bevolkingsgroepen in steden – twee andere dimensies aan het begrip veerkracht: het kunnen inspelen op klimaatveranderingen en het behouden c.q. versterken van economische vitaliteit. Voeg daarbij het thema van ‘governance’ en er ontstaan vier kernaspecten van het white paper: wonen en leefomgeving, gemeenschappen en burgerparticipatie, klimaatadaptatie en bestuur. Effectieve oplossingen voor de complexe en ook onderling verbonden vraagstukken vergen volgens de opstellers vervolgens “innovatieve ontwerpstrategieën, integraal bestuur en samenwerking over sectoren en schaalniveaus heen.”
Handzaam overzicht
De vier kernaspecten krijgen een nadere uitwerking in het white paper aan de hand van drie onderdelen: de belangrijkste uitdagingen die op ieder thema spelen, de kennis en oplossingen die daarvoor aan de TU Delft zijn ontwikkeld en de actiepunten die daaruit voortvloeien. Het paper biedt daarmee een handzaam overzicht van hoe studenten en onderzoekers in Delft de laatste tijd aan deze onderwerpen hebben gewerkt.
Arie Lengkeek (ERA Contour) aan het woord tijdens een van de seminars van het festival, over het belang van sociaaleconomische initiatieven die ‘van onderop’ ontstaan bij gebiedsoontwikkeling.
‘Arie Lengkeek (ERA Contour)’ door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)
Rondom het wonen in gemeenschappen in de stad komen bijvoorbeeld vraagstukken aan bod als het ontwerpen voor veranderende woonvoorkeuren, het perspectief van wonen en zorg, de aanpasbaarheid van de woningvoorraad (bestaand en nieuw), ‘inclusieve’ verdichting en het inspelen op de vermogens van mensen (de vrijheden die mensen nodig hebben om betekenisvol te leven). Actiepunten die daar uitrollen zijn “het uitbreiden en optimaliseren van het woningaanbod” en “het ontwerpen van inclusieve, goed toegeruste wijken”. De verbinding tussen de thema’s mondt vervolgens uit in een tiental aanbevelingen (zie kader).
Tien aanbevelingen voor veerkrachtige wijken in Nederland
- Veranker klimaatadaptatie in het alledaagse stadsontwerp. Maatregelen voor klimaatbestendigheid moeten op alle schaalniveaus van stedelijke en ruimtelijke planning verankerd worden.
- Institutionaliseer wijkgerichte co-governance. Coöperaties van bewoners (bijvoorbeeld op het gebied van wonen), Community Land Trusts en energiecollectieven verdienen een plek als wettelijke partners.
- Diversifieer en democratiseer woonmodellen. Om in te kunnen spelen op veranderende woonbehoeften is een brede mix nodig van woonvormen, eigendomsvormen en soorten opdrachtgeverschap.
- Ontwerp publieke ruimtes voor klimaat én gemeenschap. Parken, pleinen en straten moeten worden heringericht om water op te vangen, schaduw te bieden en een inclusief sociaal gebruik mogelijk te maken.
- Gebruik participatieve instrumenten voor contextspecifieke ingrepen. Technieken als AI en participatieve kaarten moeten worden ingezet voor een verbinding van technische precisie met de ervaringen uit de gemeenschappen zelf.
- Verbind wonen, gezondheid en zorg in gebiedsontwikkeling. Vooral voor ouderen en kwetsbare bewoners zijn geïntegreerde concepten nodig.
- Verplicht afspraken over verdelingseffecten en rechtvaardigheid. Hiermee worden betaalbaarheid en veiligheid geborgd.
- Renoveer met empathie en oog voor gelijkheid. Prioriteit moet worden gegeven aan de aanpak van hittegevoelige woningtypen. Verbeteringen moeten vooral de lage inkomens ten goede komen.
- Ontwikkel geïntegreerde investeringsinstrumenten. De bundeling van klimaat-, woon- en waterfondsen maakt lange termijninvesteringen mogelijk.
- Stel regionale kenniscentra in voor democratisch leren. In deze ‘hubs’ krijgen dialoog, experimenten en collectief leren een plek.
Enkele voorbeelden van recente onderzoeksprojecten van de TU Delft op de vier kernaspecten zijn de afsluiting van het white paper. Ze maken inzichtelijk hoe wetenschap en praktijk worden verbonden, zoals bij het Red & Blue-kennisprogramma is gericht op de omgang met klimaatrisico’s in de Nederlandse delta en waarbij publieke en private partijen samenwerken. Maar ook heel andere vormen van onderzoek en kennisontwikkeling en –deling komen aan de orde, zoals de digitale wandelenquête van de ‘Wijkwijzer’ (ontwikkeld met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed), de lijvige publicatie Transformatie van woningen en diverse scripties (zoals deze over de mogelijkheden om met verdichting eenzaamheid in naoorlogse wijken te verminderen). Al met al een rijk overzicht van invalshoeken om aan de buurten en wijken in Nederland te werken.
Het white paper, opgesteld door het BK Flagship Wonen-team onder leiding van universitair hoofdddocent Darinka Czischke, is hier te downloaden. De kennisontwikkeling rondom dit thema gaat de komende tijd verder door, onder meer met een SKG-bijeenkomst op 28 november over de ‘sociale impact in gebiedsontwikkeling’.
Cover: ‘Tentoonstelling Bouwkunde’ door Kees de Graaf (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)
Door Kees de Graaf
Eindredacteur Gebiedsontwikkeling.nu
