Eind mei verscheen de ‘Landelijke nota gezondheidsbeleid 2020-2024’. Hiermee geeft de rijksoverheid richtlijnen voor de ambities en prioriteiten in gemeentelijke nota’s gezondheidsbeleid. De fysieke leefomgeving krijgt hierin een centrale plek. Zo wordt gezondheid vanaf 2024 een standaard aspect bij ruimtelijk beleid. De nota benadrukt de impact van (de inrichting van) het ruimtelijke domein op de gezondheid van haar gebruikers. Door het coronavirus wordt deze impact steeds urgenter. Het Rijk vindt het daarom belangrijk dat planologen, ontwerpers en ontwikkelaars meer aandacht krijgen voor dit thema.

Assertieve houding

In deze observatie staat de overheid niet alleen. Ook de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wees eind mei op de rol van planologie in gezondheidskwesties. Zo kwam de WHO in samenwerking met UN-HABITAT tot een naslagwerk voor planologen en beleidsbepalers om gezondheid in de fysieke omgeving te integreren. Het zogenaamde ‘Sourcebook’ bundelt onderzoeken en methodes om gezondheid te integreren in de stad. Stedenbouwers en de gezondheidssector hebben volgens de opstellers namelijk gedeelde waarden en methodes. Zo benadrukken ze de ‘holistische’ en ‘geïntegreerde’ werkwijze van de beide disciplines en wijzen ze op de sociale doelen die beide nastreven.

Ook in de Amerikaanse stedenbouwkundige context wordt een omslag verwacht door gezondheid, aangejaagd door het coronavirus. Dat stelt Planetizen, een Amerikaanse nieuwssite voor ruimtelijke ordening, eind mei. De auteurs voorspellen in een artikel vier veranderingen binnen de stedenbouw vanwege het coronavirus. Stedenbouw gaat zich meer richten op het aanbieden van transportmogelijkheden, ontwerp krijgt een pro-actiever karakter (in plaats van reactief), data krijgt daarin een belangrijke rol, en stedenbouwers nemen een assertievere houding aan richting overheden.

Grondige heroverweging

Gezondheid krijgt dus mondiaal een steeds belangrijkere rol in de fysieke leefomgeving toebedeeld. Vooral stedelijke omgevingen zijn daarin cruciaal, omdat hun inherente compacte vorm van stedelijke ruimtes (en daarmee de kleinere afstanden tussen mensen) momenteel een gevaar vormen voor de gezondheid.

Of dit leidt tot een daadwerkelijke hypochondrische stad, zoals geografen Gert-Jan Hospers en Piet Renooy onlangs schetsten op Gebiedsontwikkeling.nu, lijkt voorkomen te kunnen worden door acties zoals omschreven in de nota gezondheidsbeleid en het WHO-naslagwerk. Daarbij is een grondige heroverweging nodig van het gebruik van stedelijke ruimtes. Bovendien blijven stedelijke gezondheidskwesties die niet corona-gerelateerd zijn ook om aandacht vragen, zoals luchtvervuiling door (vracht)verkeer, industriële functies in gemixte woongebieden, en mentale stress door geluid. Ontwerpers, planologen, overheden en andere betrokkenen moeten ook op deze uitdagingen in gebiedsontwikkeling reageren.

Cover: Wikimedia Commons / Lamiot / CC BY-SA 4.0