platform voor kennis, nieuws en debat
Door Friso de Zeeuw
7 mei 2015 - Het Nederlandse wettelijk kader voor het grondbeleid blijkt vrij robuust. Nu het kabinet in het kader van de nieuwe, alomvattende Omgevingswet ook de regelgeving rond het eigendom van grond en vastgoed tegen het licht houdt, bestaat dan ook geen aanleiding voor grote veranderingen. Daarop is een uitzondering. Wij missen in ons land een wettelijke regeling voor stedelijke herverkaveling. Dat is te beschouwen als een combinatie van het landinrichtingsinstrument dat wij sinds jaar en dag kennen (voorheen: ruilverkaveling) en de Duitse ’Umlegung’. Met stedelijke herverkaveling beoogt men, kort gezegd, onhandige eigendomsverhoudingen aan te passen aan het vernieuwingsplan waarover brede overstemming bestaat. Gemeenten hoeven niet meer te interveniëren met aankoop of onteigening. Het werkt alleen als onder de eigenaren groot draagvlak bestaat voor de transitie èn de transitie voor allen resulteert in een positieve financiële uitkomst. Bij sommige plannen kan dat een sluitend financieel resultaat alleen bereikt worden met de inzet van een overheidsbijdrage. Het is uiteraard aan de gemeente of zij een financiële bijdrage wil verstrekken. Om de meeste gemeenten krap bij kas zitten, zijn plannen zonder tekort aanzienlijk kansrijker.
Nu kan het zijn dat negen van de tien eigenaren animo hebben om het vernieuwingsplan ter hand te nemen, maar een daar geen trek in heeft, om wat voor reden dan ook. Denk bij voorbeeld aan de buitenlandse eigenaar van een al jaren leegstaand pand die niet eens de moeite neemt om de telefoon op te nemen. Dan kijken de initiatiefnemers eerst of met een plan-aanpassing langs het eigendom van de weigeraar heen gewerkt kan worden. Maar als dat niet mogelijk blijkt? De Commissie Stadig - die op verzoek van minister Schultz de hoofdlijnen van een wettelijke regeling heeft geschetst - voorziet dan in een procedure waarbij het vernieuwingsplan ook op het eigendom van de weigeraar van toepassing is. De commissie veronderstelt dat van zo’n wettelijke stok achter de deur een forse preventieve werking uitgaat. Terecht, want dat zien we bij voorbeeld ook bij de toepassing van het onteigeningsinstrument. Het feit dat de stok er is, bevordert de participatie van allen. En - nogmaals - het overgrote deel van eigenaren moet het vernieuwingsplan van harte steunen, anders het wordt het sowieso niks.
Nu wil minister Melanie Schultz die wettelijke stok uit het wetsvoorstel slopen. Deze liberale minister ziet het als een te grote aantasting van het eigendomsrecht. Dan moet de gemeente eventueel maar onteigenen, zo redeneert zij. Nu is terughoudendheid bij overheidsinterventies in het eigendomsrecht zeker op zijn plaats, maar hier maakt zij een misser. Stedelijke herverkaveling is nl. vooral een instrument van de grond- en vastgoedeigenaren zelf. De overheid - de gemeente - faciliteert slechts. Langs de weg van de onteigening wordt de gemeente dan toch weer gedwongen tot een veel actievere rol. In Duitsland is de Umlegung-met-stok-achter-de-deur breed aanvaard. Terwijl daar het eigendom een hogere heiligdoms-status heeft; onteigening komt zo sporadisch voor, dat het medianieuws oplevert.
Helaas hebben de vele pragmatische VVD-wethouders die ons land kent, kennelijk geen kans gezien hun partijgenote op andere gedachten te brengen. Na deze politieke castratie rest alleen nog een wettelijke regeling voor puur vrijwillige stedelijke herverkaveling. Een dergelijke regeling heeft minimale meerwaarde: het standaardiseert de procedure hetgeen wat tijdwinst kan opleveren. En misschien komt er een fiscale faciliteit die participatie financieel aantrekkelijk maakt. Maar ons bed komen wij hier niet meer voor uit. Alleen een pragmatisch ingestelde Tweede Kamermeerderheid kan het wetsontwerp nog van de verdrinkingsdood redden.
Op 10 april 2015 organiseerde het Kadaster de derde, goed bezochte expertmeeting Stedelijke herverkaveling in ‘Het Oude Magazijn’ in Amersfoort. Deelnemers waren specialisten en experts op het gebied van het grondbeleid en andere betrokkenen bij stedelijke herverkaveling.
