Nu kan het zijn dat negen van de tien eigenaren animo hebben om het vernieuwingsplan ter hand te nemen, maar een daar geen trek in heeft, om wat voor reden dan ook. Denk bij voorbeeld aan de buitenlandse eigenaar van een al jaren leegstaand pand die niet eens de moeite neemt om de telefoon op te nemen. Dan kijken de initiatiefnemers eerst of met een plan-aanpassing langs het eigendom van de weigeraar heen gewerkt kan worden. Maar als dat niet mogelijk blijkt? De Commissie Stadig - die op verzoek van minister Schultz de hoofdlijnen van een wettelijke regeling heeft geschetst - voorziet dan in een procedure waarbij het vernieuwingsplan ook op het eigendom van de weigeraar van toepassing is. De commissie veronderstelt dat van zo’n wettelijke stok achter de deur een forse preventieve werking uitgaat. Terecht, want dat zien we bij voorbeeld ook bij de toepassing van het onteigeningsinstrument. Het feit dat de stok er is, bevordert de participatie van allen. En - nogmaals - het overgrote deel van eigenaren moet het vernieuwingsplan van harte steunen, anders het wordt het sowieso niks.
Nu wil minister Melanie Schultz die wettelijke stok uit het wetsvoorstel slopen. Deze liberale minister ziet het als een te grote aantasting van het eigendomsrecht. Dan moet de gemeente eventueel maar onteigenen, zo redeneert zij. Nu is terughoudendheid bij overheidsinterventies in het eigendomsrecht zeker op zijn plaats, maar hier maakt zij een misser. Stedelijke herverkaveling is nl. vooral een instrument van de grond- en vastgoedeigenaren zelf. De overheid - de gemeente - faciliteert slechts. Langs de weg van de onteigening wordt de gemeente dan toch weer gedwongen tot een veel actievere rol. In Duitsland is de Umlegung-met-stok-achter-de-deur breed aanvaard. Terwijl daar het eigendom een hogere heiligdoms-status heeft; onteigening komt zo sporadisch voor, dat het medianieuws oplevert.
Helaas hebben de vele pragmatische VVD-wethouders die ons land kent, kennelijk geen kans gezien hun partijgenote op andere gedachten te brengen. Na deze politieke castratie rest alleen nog een wettelijke regeling voor puur vrijwillige stedelijke herverkaveling. Een dergelijke regeling heeft minimale meerwaarde: het standaardiseert de procedure hetgeen wat tijdwinst kan opleveren. En misschien komt er een fiscale faciliteit die participatie financieel aantrekkelijk maakt. Maar ons bed komen wij hier niet meer voor uit. Alleen een pragmatisch ingestelde Tweede Kamermeerderheid kan het wetsontwerp nog van de verdrinkingsdood redden.
Op 10 april 2015 organiseerde het Kadaster de derde, goed bezochte expertmeeting Stedelijke herverkaveling in ‘Het Oude Magazijn’ in Amersfoort. Deelnemers waren specialisten en experts op het gebied van het grondbeleid en andere betrokkenen bij stedelijke herverkaveling.
Door Friso de Zeeuw
Adviseur gebiedsontwikkeling en emeritus hoogleraar gebiedsontwikkeling TU Delft
