Onderzoek Veel Nederlandse stadswijken worden diverser. De oorspronkelijke bewoners, die veelal wonen in sociale woningbouw, zien mensen met een hoger inkomen naar hun wijk trekken. Ook stijgt het aantal zwakke bewoners, zoals statushouders of mensen met een verleden in de psychiatrie. De interactie tussen al deze bewoners met verschillende achtergronden neemt echter juist af. Dit vraagt om nieuwe manieren om het samenleven in zulke wijken aangenamer te maken. Eén daarvan is het creatieve wijkinitiatief. Denise de Blok onderzocht voor haar afstuderen de effecten van creatieve wijkinitiatieven voor de wijk en haar bewoners, en doet drie aanbevelingen voor gebiedsontwikkelaars die hiervan willen profiteren.
De laatste jaren zijn allerlei soorten initiatieven ontstaan om interactie in stadswijken te bevorderen. Eén daarvan is het creatieve wijkinitiatief. Dit zijn lokale organisaties waarin creatieve evenementen voor en door bewoners worden georganiseerd. Creatieve wijkinitiatieven hebben sociale doelen, zoals het versterken van de sociale cohesie en lokale netwerken, en kunnen in theorie dus een verbindende rol spelen in stadswijken. Over de daadwerkelijke effecten is echter nog weinig bekend. Bovendien is nog niet veel bekend over de rollen die de verschillende partijen hierin dan spelen. Zo zijn het niet de beleidsmakers en gebiedsontwikkelaars, maar de bewoners zelf die het initiatief nemen.
Onderzoeksopzet
Aan de hand van drie casussen schets ik een beeld van de effecten van creatieve wijkinitiatieven en de rol van de betrokken partijen (zie kader voor een introductie van de drie casussen). Hiermee vorm ik een praktisch advies voor gebiedsontwikkelaars. Ik bezocht daarvoor de drie casussen, nam deel aan creatieve evenementen, las beleidsstukken en mediaberichten, en interviewde 39 betrokken bewoners, organisatoren, managers en vertegenwoordigers van de gemeente, vastgoedeigenaren en stichtingen. De bewoners vroeg ik vooral naar hun perceptie van de effecten van het wijkinitiatief. De andere geïnterviewden hebben hiernaast vragen beantwoord over de betrokken partijen en hun rol. Ik koos voor deze kwalitatieve onderzoeksmethoden omdat er nog niet veel bekend is over dit onderwerp. Het onderzoek heeft dus een exploratief karakter.
Op basis van deze onderzoeksmethoden maakte ik een beschrijving per casus, waarna ik deze drie met elkaar vergeleek. Hier baseerde ik vervolgens mijn conclusies op. Door meerdere casussen te onderzoeken, verschillende onderzoekstechnieken te gebruiken en interviews af te nemen met diverse partijen, is er sprake van sterke triangulatie. Deze multimethode komt de validiteit van de conclusies ten goede. Dit onderzoek kan daarom worden gebruikt als basis voor kwantitatief onderzoek naar de effecten van creatieve wijkinitiatieven, of voor een diepteonderzoek naar één specifiek onderwerp.
De effecten van creatieve wijkinitiatieven op de wijk en haar bewoners
De effecten van creatieve wijkinitiatieven kunnen grofweg worden opgedeeld in drie categorieën: community building, de identiteit van de wijk en persoonlijke ontwikkeling.
1 community building
Creatieve wijkinitiatieven hebben een open sfeer. “Iedereen komt hier om
iets te doen: werken in de tuin, koken met verse ingrediënten. Dat maakt het
heel gemakkelijk om aan te haken. Het gaat niet om je achtergrond, maar om wat
je leuk vindt om te doen”, zegt een bewoner. Het zijn ook bewoners zelf die
evenementen initiëren en organiseren. De bewoners zijn zelf eigenaar van alle
ideeën, wat zorgt voor een sterke verbinding met het initiatief en elkaar.
Creatieve wijkinitiatieven dragen zo bij aan het vormen en versterken van
lokale en diverse netwerken, wat bijdraagt aan de sociale cohesie en inclusie
in de wijk.
2 Identiteit van de wijk
Een creatief wijkinitiatief is een creatieve en sociale voorziening die de
wijk aantrekkelijker maakt: er is simpelweg meer te doen. Ook kunnen creatieve
evenementen het imago van de wijk verbeteren. Het theaterstuk dat een huurder van Tugela85
jaarlijks opvoert, vergroot bijvoorbeeld de interesse in de lokale cultuur en
genereert positieve aandacht.
3 Persoonlijke ontwikkeling
Door deelname aan of het organiseren van creatieve evenementen doen
bewoners nieuwe vaardigheden op. Deze zijn veelal gerelateerd aan vakmanschap,
maar ook in organiseren, communiceren en administratie. Deze persoonlijke
ontwikkeling maakt het mogelijk actiever deel te nemen aan de maatschappij. Bij
het Wijkpaleis zetten veel bewoners bijvoorbeeld hun eigen onderneming op of
worden actief als vrijwilliger bij verschillende organisaties.
De rollen van de verschillende betrokken partijen
De glansrollen binnen creatieve wijkinitiatieven zijn weggelegd voor bewoners en creatieven, maar andere partijen zijn onmisbaar om deze mogelijk te maken.
Interne partijen
1 Bewoners
Bewoners zijn betrokken als deelnemer, organisator, manager of
creatieveling. De beschreven sociale effecten zijn voor hen vaak de reden om
actief te worden. De inzet van bewoners vormt de kern van het initiatief en
maakt zijn ontwikkeling en impact mogelijk.
2 Managers
Managers zijn verantwoordelijk voor het financiële en organisatorische
bestuur. Ze hebben contact met bewoners en creatieven, maar ook met alle
externe partijen. Deze rol kan vervuld worden door een bewoner of professional
die zich sterk betrokken voelt bij de wijk. Zij vereist veel mensenkennis,
leiderschaps- en onderhandelingsvaardigheden. Een kundige manager is cruciaal
voor het succes van een creatief wijkinitiatief.
3 Creatieven
Creatieven, zowel bewoners als professionals, organiseren creatieve evenementen,
wat de kern is van ieder initiatief en de manier om bewoners te betrekken. Ook
voor hen zijn de sociale effecten die zulke evenementen kunnen genereren vaak
de reden om deze te organiseren.
Externe partijen
4 Gemeentes
Gemeentes dragen vooral bij door het bieden van vrijheid en mogelijkheden. De
grootste bijdrage die ze kunnen bieden, is een betaalbaar onderkomen, aangezien
initiatieven niet in staat zijn een marktconforme huur te betalen. De rol van
de gemeente is vooral ondersteunend en niet sturend.
5 Maatschappelijke vastgoedbeheerders
Maatschappelijke vastgoedbeheerders werken vanuit idealistisch oogpunt. Met
hun kennis en kunde kunnen ze betere voorwaarden voor de initiatieven
realiseren en maken ze het mogelijk voor de managers om zich op hun kerntaken
te richten.
6 Stichtingen
Stichtingen ondersteunen creatieve wijkinitiatieven
omdat deze bijdragen aan de maatschappelijke doelen die zij nastreven. De
grootste bijdrage die zij kunnen leveren, is professioneel advies, omdat dit
ervoor zorgt dat het creatieve wijkinitiatief professioneler en zelfstandiger
wordt.
‘sociale initiatieven8’
Overzicht van de betrokken partijen
De meerwaarde voor gebiedsontwikkelaars
Creatieve wijkinitiatieven kunnen een grote meerwaarde hebben voor gebiedsontwikkelaars. Ze hebben een positieve invloed op de kwaliteit van leven van de betrokken bewoners en veraangenamen de samenleving van bewoners met verschillende achtergronden. Vooral lokale overheden zal dit als muziek in de oren klinken. Ook voor private gebiedsontwikkelaars zijn er voordelen. Een creatief wijkinitiatief maakt de wijk aantrekkelijker en draagt bij aan een beter imago, wat zich kan vertalen in meer vraag naar nieuwe ontwikkelingen.
Praktische adviezen voor gebiedsontwikkelaars
Voor gebiedsontwikkelaars die aan de slag willen met creatieve wijkinitiatieven, volgen uit mijn onderzoek drie concrete tips:
- Speel een ondersteunende rol
- Ga uit van wat er al is
- Creëer de juiste randvoorwaarden
Al met al kunnen creatieve wijkinitiatieven dus bijdragen aan aantrekkelijkere stadswijken waarin bewoners van verschillende achtergronden aangenaam samen kunnen leven.
Onderzochte projecten en casussen
‘tugela85’
Tugela85
Tugela85, Transvaalbuurt, Amsterdam
Tugela85 is een ontmoetingsplaats met 15 ateliers in de Transvaalbuurt in Amsterdam. De creatieve evenementen die hier worden georganiseerd, zijn gericht op kunst, talentontwikkeling en het genereren van positieve ontmoetingen tussen bewoners van verschillende leeftijden, socio-economische en etnische achtergrond. Bewoners zijn hierin vaak voor een langere tijd betrokken als (mede-)organisator en werken samen met professionele kunstenaars. Per jaar organiseren de meer dan 100 actief betrokken bewoners zo’n 200 evenementen.
‘langlopende projecten’
langlopende projecten
Casus: Langlopende projecten
Een huurder van Tugela85 zet jaarlijks samen met bewoners een theatershow neer. Bewoners doen mee aan workshops, schrijven mee aan het stuk, bouwen het decor en zijn acteur. Het stuk wordt opgevoerd in de wijk en in het theater.
‘georganiseerd door bewoners’
georganiseerd door bewoners
Casus: Georganiseerd door bewoners
Een bewoner betrokken bij Tugela85 zag dat veel kinderen in de wijk ongezond aten. Ze zette daarom een kinderkookcursus op, gericht op gezond eten. Zij ontwikkelde zichzelf zodanig dat ze nu werkt als kok in een kinderrestaurant.
‘HW10’
HW10
HW10, Slotervaart, Amsterdam
HW10 is een door bewoners opgericht wijkinitiatief met 24 ateliers in Slotervaart. De creatieve evenementen worden vooral georganiseerd door bewoners die als professioneel kunstenaar een atelier huren in HW10. Evenementen zijn vooral workshops, cursussen en bijeenkomsten rondom de thema’s kunst, cultuur en dans. Er zijn zo’n 15 evenementen die wekelijks terugkeren en 10 evenementen die elke maand worden georganiseerd. HW10 wordt bezocht door een grote, stabiele community van bewoners.
‘workshops en cursussen’
workshops en cursussen
Casus: Workshops en cursussen
Kinderen kunnen bij HW10 een cursus volgen waarbij keramiek, schilderkunst en poëzie worden toegepast om weergaves te maken van de wijk. De geschiedenis van de wijk en herinneringen van kinderen worden gebruikt als inspiratiebron.
‘het wijkpaleis’
Het Wijkpaleis
Het Wijkpaleis, Middelland, Rotterdam
Het Wijkpaleis is een plek waar bewoners elkaar ontmoeten, samen maken en leren. Er zijn drie ateliers die worden gedeeld door meerdere kunstenaars en vaklui uit de wijk. Ook bewoners mogen hier gebruik van maken. De community die betrokken is bij het Wijkpaleis is erg divers en open, waardoor interessante initiatieven en samenwerkingen ontstaan. De betrokken bewoners ontwikkelen vaardigheden, ontdekken talenten en bouwen zo aan hun zelfvertrouwen en deelname aan de maatschappij.
‘open atelier’
open atelier
Casus: Open Atelier
Het Wijkpaleis heeft een textielatelier waar bewoners kleding maken of nieuwe technieken voor stofbewerking leren. Zo was er bijvoorbeeld een project waarbij iedereen een stukje geluidsisolatie borduurde voor op de wand van het wijkpaleis.Lees voor meer details over het onderzoek en aanvullende praktische adviezen voor alle andere partijen het afstudeeronderzoek van Denise de Blok via de website van de TU Delft.
Alle afbeeldingen zijn verkrijgen via de social-media-kanalen op Facebook en Instagram van de creatieve wijkinitiatieven. De omslagfoto is verkregen via heimintransvaal.nl.
Cover: ‘sociale initiatieven omslagfoto0 HEIM transvaal’
Door Denise de Blok
adviseur gebiedsontwikkeling bij AT Osborne
