De rol van de architect in ketensamenwerking

Panel en sprekers

De bijeenkomst ‘De rol van de architect in ketensamenwerking’ op 4 december jl. in het NAi te Rotterdam was geïnitieerd door de vriendenvereniging van het Nederlands Architectuurinstituut (VVNAi) en Vernieuwing Bouw. Jan Bakker, directeur BDC architecten en Ruben Vrijhoef, onderzoeker bij het Kenniscentrum Bouwprocesinnovatie van de TU Delft en tevens lector Nieuwe Cultuur in de Bouwketen aan de Hogeschool Utrecht, lieten zien wat de ontwikkelingen en ervaringen zijn vanuit de praktijk en vanuit wetenschappelijk oogpunt. Na de presentaties volgde een paneldiscussie o.l.v. Jonathan Kamp (Vernieuwing Bouw) met in het panel naast de sprekers onder andere Manou Huijbregts, architectdirecteur van HP architecten, en Rob van Dorp, directeur van Het Facilitair Bureau.

Inspiratie - Jonathan Kamp

Twee en een half jaar geleden werd over dit thema ook een bijeenkomst gehouden. Toen bleek dat de rol van de architect in ketensamenwerking nog niet duidelijk was. In twee en een half jaar is er veel gebeurd. De noodzaak om aan ketensamenwerking te doen is groter geworden door de positieve ervaringen van andere partijen in de bouwpraktijk. Jonathan Kamp noemt enkele effecten: de doorlooptijden worden korter, (faal)kosten worden lager de kwaliteit gaat omhoog en het werkplezier wordt groter. Maar om hiervan te profiteren dient de architect een bewuste keuze maken en initiatieven nemen voor ketensamenwerking, pas dan komt het van de grond.

(Her)structurering - Ruben Vrijhoef

Ruben Vrijhoef legt uit dat ketensamenwerking lastig te definiëren is, omdat het een fluïde begrip is, waarvan de definitie aan voortschrijdende ontwikkeling onderhevig is. Toch zijn er een aantal vaste ingrediënten. Het terugkerende hoofdbeginsel is dat partijen denken en doen als één bedrijf. Dat kan virtueel zijn, of feitelijk. Hiervoor is inzicht nodig in de verschillen tussen ketenintegratie en ketensamenwerking. Bij ketenintegratie zijn de onderlinge verbanden doorgaans wat steviger en gaan ze wat verder dan bij ketensamenwerking. Bij een verdergaande mate van integratie is er sprake van ‘internalisatie’. Dan kan een architect bijvoorbeeld functies van een bouwer overnemen zoals aansturing van onderaannemers. Of vice versa. Het kan bijvoorbeeld ook voorkomen dat een bouwer een intern architectenbureau heeft. Bij ketensamenwerking is er over het algemeen geen overdracht van eigendom van een bedrijf. Ketensamenwerking gaat over de afstemming en de manier waarop samenwerking geregeld wordt op de grenzen tussen bedrijven. Een veelgenoemd angstbeeld is dat je in het keurslijf zit van de keten, in de macht van de ander, waardoor de esthetische vrijheid minder wordt. Het tegendeel blijkt echter waar, omdat het mogelijk is om gebruik te maken van de kennis van de partijen die aan de voor- en achterkant van het proces betrokken zijn. Hierdoor wordt de propositie transparanter en completer neergezet voor de opdrachtgever, zowel esthetisch als financieel. Het impliceert een (her)structurering en een rationalisering van het ‘oude bouwproces’. De ervaring leert dat je hierdoor vaak sneller en efficiënter komt tot een beter product en bedrijfsresultaat, en meer toegevoegde waarde voor zowel de vraag- als de aanbodkant, aldus Vrijhoef.

Ervaringen - Jan Bakker

Jan Bakker beschrijft dat de mate waarop een integraal ontwerp bewerkstelligd kan worden sterk afhangt van de manier waarop deze samenwerking plaatsvindt. In een bouwteam bijvoorbeeld zijn alle partijen tegelijkertijd betrokken, maar kunnen zij niet alles tegelijkertijd doen. Iedere keer wanneer het stokje wordt doorgegeven aan de volgende persoon, ‘de tekening over de muur wordt gegooid’, bestaat de kans dat er miscommunicatie optreedt met een fout in het project tot gevolg. Om dit te voorkomen worden drie belangrijke componenten genoemd: proces, communicatie en systematisering. Het gebruik van BIM wordt volgens Bakker geïdealiseerd als oplossing; belangrijker is om van tevoren de keten goed te doordenken en het proces te definiëren. ‘In de markt praten we de prijs naar een laag niveau. Probeer uit dit prijsgevecht te blijven; de onderscheidende waarde van een architect ligt niet in zijn prijs, maar in de kwaliteit. Communicatie naar de klant toe door middel van vroegtijdige visualisaties is bijvoorbeeld een van de competenties van een architect. Zorg ervoor dat u zich door dit soort competenties onmisbaar maakt in de keten!’

Enkele conclusies van de discussie:

Ketensamenwerking biedt een kans, vooraan of achteraan in het proces. Soms moet de architect zijn toegevoegde waarde - het verbeelden van zaken die anderen niet kunnen verbeelden - in een ander proces brengen dan het traditionele proces. De toegevoegde waarde aan het eindproduct hangt af van de mate waarin de deelprocessen en deelbelangen op elkaar afgestemd zijn. Een methode om ketensamenwerking aan te gaan is productgericht denken, dat wil zeggen het ontwikkelen van herhaalbare bouwproducten. Architecten worden zo meer ondernemer. Als architecten denken dat ze kunnen kiezen voor hun eigen oude rol dan missen ze het grootste deel van de markt. Ketensamenwerking is er, het komt er, als architecten die mee willen doen in de toekomst moeten actief zoeken naar hun rol hierin. Het is cruciaal, omdat het sturen op eindresultaten essentieel is.

Tools en handvatten zijn te vinden op de Ketenmonitor en de Ketenacademie, via: www.ketensamenwerking.nl

4 december 2012, NAi Rotterdam
Organisatie: Vriendenvereniging van het NAi (VVNAi) en Vernieuwing Bouw