Analyse Polders droogpompen is een oplossing die werkt als een slecht functionerende prothese. Dat schrijft het College van Rijksadviseurs in de praktijkgids ‘Water en Bodem sturend, hoe dan?’ Om de protheses goed te laten functioneren, moeten we eerst terug naar het lichaam. Dat betekent: ontwerpen vanuit de ondergrond.
Water en bodem zouden de basis moeten zijn voor elk plan dat in Nederland op tafel komt. Sinds vorig jaar is het beleid om ruimtelijke beslissingen te laten sturen door het water en de bodem. Demissionair minister Hugo de Jonge maakte dat in oktober vorig jaar in een kamerbrief bekend.
Hoé het water en de bodem ruimtelijke keuzes precies moeten sturen, is voor veel ontwerpers nog onduidelijk, stellen het College van Rijksadviseurs (CRa). Om de ruimtelijke professionals verder op weg te helpen, maakte het college zelf een stappenplan met een checklist en aandachtspunten. Nieuwe woonwijk? Eerst zeker weten dat de bodem de komende jaren niet meters inklinkt. Een industrieterrein aanleggen? Eerst kijken of het gebied niet overstroomt bij toenemende regen. “Het betekent niet alleen het huidige beter doen maar ook de vraag stellen: doen we wel het juiste?”
Wat zit er in de grond?
Om de bodem als uitgangspunt te kunnen nemen, moet je eerst weten wat die bodem eigenlijk is. Die vaardigheid zijn we in Nederland enigszins verloren, schrijft het CRa. “Onze ruimtelijke ingrepen zijn steeds onafhankelijker geworden van de natuurlijke bodem- watersystemen in de ondergrond.”
Beslissingen over locaties voor bouwlocaties en infrastructuur worden nu nog gedreven door economische belangen
Hoewel veel ruimtelijk ontwerpers bekend zijn met de bekende drielagenbenadering, waarin de ruimte is opgesplitst in ondergrond, infrastructuur en gebruik/occupatie, speelt die onderste laag nauwelijks nog een rol. Waar die nieuwe woonwijk of snelweg komt, wordt bepaald door economische krachten. De eerste stap is dus een analyse van de ondergrond: van geomorfologie tot en met de bodemsoort.
We kennen de toekomst niet
De volgende stap is een vooruitblik: wat doet klimaatverandering met deze plek? De ontwerper checkt of bijvoorbeeld bodemdaling, verdroging en overstromingsgevaar op de locatie een rol spelen. In stap drie volgt de vraag of de veranderende processen op een gegeven moment een kantelpunt kunnen bereiken, waardoor een plek onherroepelijk verandert. Daarna moet worden bedacht wat de gebiedskenmerken zijn: hoe ziet het landschap eruit en wat is de cultuurhistorische waarde? En wat zijn de ambities voor de toekomst?
‘Vogelvlucht van de Maas’ door NTG Drone Media (bron: Shutterstock)
In de vijfde stap komen de toekomstscenario’s op. Omdat die toekomst ongewis is, moeten ingrepen “tijdelijk, verplaatsbaar of flexibel” zijn, schrijft het college. Scenario’s helpen om de gevolgen van toekomstplannen inzichtelijk te maken. Vervolgens zet de ontwerper in een ontwikkelstrategie het pad uit richting het gewenste scenario’s, met keuzemomenten om die onbekende toekomst een plek te geven. Alleen met een grondig begrip van de grond onder onze voeten kunnen we een glimp opvangen van een mogelijke toekomst en begrijpen hoe we Nederland kunnen inrichten.
De praktijkgids ‘Water en Bodem sturend, hoe dan?’ is te raadplegen via de website van het College van Rijksadviseurs
Cover: ‘Illustratie van verschillende grondlagen’ door GoodStudio (bron: Shutterstock)
Door Afke Laarakker
Redacteur Gebiedsontwikkeling.nu
