Elf romans over gebiedsontwikkeling om bij weg te dromen op vakantie

1.De inzending - Amy Waldman (2011)

Dit boek is een absolute aanrader voor iedereen die nieuwsgierig is naar de impact en betekenis van monumenten in de gebouwde omgeving, en vooral naar het politieke spel en alle betrokkenen die een rol spelen bij de totstandkoming ervan. Deze fascinerende roman speelt zich af in New York, niet lang na nine eleven. Het stadsbestuur schrijft een wedstrijd uit: ontwerp een monument voor de slachtoffers op de plek van Ground Zero. De inzending is anoniem, de jury kiest een winnend ontwerp en dan blijkt de winnaar een moslim. De jury is hopeloos verdeeld over de vraag hoe hiermee om te gaan en de pers en de politiek duiken er meteen op. Het jurylid dat de nabestaanden representeert wordt onder druk gezet om haar keuze bij te stellen. Ook de winnaar voelt zich in het nauw gedreven: zal hij zijn inzending terugtrekken of niet?

Monumenten, inclusieve stad, participatie

2. Wij zijn licht - Gerda Blees (2020)
Heb je interesse in alternatieve woonvormen én in alternatieve vormen van verhalen vertellen? Lees dan deze recente, onderzoekende roman naar aanleiding van een waargebeurd incident in een Utrechtse woongroep. Maak kennis met de vier bewoners van de woongroep Klank & Liefde die zich proberen te voeden met licht in plaats van eten totdat een van hen komt te overlijden. Opeens zijn de idealistische woongroepleden verdachten in een strafzaak. Gerda Blees heeft een vorm gevonden om vanuit allerlei perspectieven – vanuit de nacht, de geitenwollen sokken aan de voeten van een van de bewoners, de buren, of vanuit ‘de feiten’ - de vraag te onderzoeken of er iemand verantwoordelijk kan worden gehouden voor deze trieste gebeurtenis. Dat maakt het boek spannend: door al die perspectieven kom je langzaam steeds meer te weten en word je tegelijkertijd aan het denken gezet: hoe kon dit gebeuren? Op welke manier beïnvloeden mensen elkaar als ze zich samen terugtrekken? Waarom greep niemand in?

Alternatieve woonvormen

3. Wees onzichtbaar - Murat Isik (2017)
De Amsterdamse Bijlmer is bejubeld, beschimpt en – sinds het een tijd geleden opnieuw onder handen is genomen – weer (deels) bejubeld. Feit is dat heel veel mensen met plezier in de Bijlmer wonen en nergens anders heen zouden willen. Dit boek is Isik’s ode aan hun Bijlmer, waar hij zelf opgroeide. Een roman over een jongen van Turkse komaf, Metin, die op jonge leeftijd met zijn ouders terechtkomt in de Amsterdamse Bijlmer. Naast een indringend portret van een opgroeiende jongen tussen twee culturen geeft het boek ook een goed beeld van de ontwikkeling van de Bijlmer vanaf de jaren tachtig, gezien vanuit de bewoners. Beide verhalen lopen in het boek parallel. Zeer leesbaar door de vele sprekende details, een licht gevoel voor humor en ironie en het vermogen van Isik om persoonlijke ervaringen te kneden tot een verhaal met een universele weerklank. Met als leidraad de waarde van familie, vriendschap en een goede buur. Isik won er de Librisprijs mee.

Stedelijke vernieuwing, inclusieve stad

4. De onzichtbare steden – Italo Calvino (1972)
Wie weer eens heerlijk weg wil dromen bij wat er allemaal mogelijk is op het gebied van het verfraaien en verbeteren van stedelijk ontwerp, leest of herleest deze klassieker van Italo Calvino. In dit boek brengt Marco Polo op een gedetailleerde en poëtische manier verslag uit van de steden die hij aandeed op zijn reizen aan de machtige keizer Koeblai Khan, die zelf niet in de gelegenheid is om alle delen van zijn keizerrijk te bezoeken. Langzaamaan wordt het Khan echter duidelijk dat Polo niet werkelijke steden beschrijft, maar fictieve plaatsen die verwijzen naar zijn eigen stad, Venetië. Het zijn beschrijvingen van mogelijke steden en van de ervaringen die je er opdoet. Khan ‘ziet’ de steden door de ogen van Polo en dat prikkelt hem om na te denken over de ideale stad. Het boek zelf heeft ook een bijzonder ontwerp: in 9 hoofdstukken worden aan de hand van 11 thema’s in totaal 55 steden in korte fragmenten beschreven.

Ruimtelijk ontwerp

5. De wandelaar – Adriaan van Dis (2007)
Op zoek naar een interessante stedentrip waarin je eens iets anders ziet dan de toeristische hoogtepunten? Wandel dan door Parijs met meneer Mulder, de hoofdpersoon in deze roman. Op een van zijn avondwandelingen krijgt meneer Mulder als gevolg van een brand in een appartementencomplex een hond in zijn schoot geworpen. Vanaf dat moment bepaalt de hond de route van de wandelingen van Mulder. En daarmee gaat er een totaal onbekende wereld, een totaal onbekende stad, voor hem open. Het blijkt dat er naast het Parijs dat hij kent nog een heel ander Parijs bestaat: dat van bedelaars, vluchtelingen en mensen zonder papieren. Meneer Mulder had geen idee en heeft in eerste instantie ook geen idee wat hij er mee aan moet. Kan hij iets betekenen voor de mensen in dat ‘andere’ Parijs? Deze roman maakt je bewust van de vele levens in de grote stad die we vaak niet zien. En werpt de vraag op hoe je tot hen te verhouden.

Inclusieve stad, stedelijke transformatie

Lied van de tijd – Julia Blackburn (2019)
Een tip voor wie een liefhebber is van ‘waargebeurde’ verhalen of literaire non-fictie. In dit boek onderzoekt Julia Blackburn op bijzondere wijze de geschiedenis van het land dat nu bekendstaat als Doggerland, een gigantisch laagland dat ooit de oostkust van Engeland direct verbond met het vasteland van Europa – totdat de stijgende zeespiegel het gebied voorgoed overspoelde rond 5000 voor Christus. Ze bezoekt archeologen en verzamelaars, wetenschappers en vissers en probeert zich zo een voorstelling te maken van het leven in Doggerland. Toch is dit boek niet puur beschrijvend of informatief. Blackburn is namelijk een meester in het verbinden van persoonlijke gebeurtenissen - in dit boek is dat de dood van haar man en de periode daarna - en overdenkingen aan het grotere verhaal. Haar zoektocht naar het leven in het verre verleden plaatst de dood van haar man in een heel ander perspectief en dat troost haar. Het is ook een perspectief dat met het oog op alle onzekerheden die het veranderende klimaat met zich meebrengt, ons iets te bieden heeft.

Klimaatverandering, archeologie

7. Ons soort mensen – Juli Zeh (2016)
Een roman over de energietransitie, bestaat die? Jazeker, en wat voor één! Deze kloeke roman van de Duitse schrijfster Juli Zeh is het boek dat je moet lezen als je iets van de complexiteit rondom de overstap naar duurzame energie wilt begrijpen. Want, hoe krijg je mensen mee? Maak kennis met Linda, die pas in het Oost-Duitse dorp Unterleuten is komen wonen en zich in het paradijs waant, en andere inwoners van dit landelijk gelegen dorp zonder voorzieningen. Linda’s plattelands-idylle wordt wreed verstoord wanneer een investeringsmaatschappij besluit er een windmolenpark te gaan bouwen. Niet alleen omdat de omgeving door de komst van de windmolens totaal zal veranderen, maar vooral omdat de plannen de verhoudingen in het dorp op scherp zetten. Waar sommigen om uiteenlopende redenen mordicus tegen zijn, zien anderen kansen om zelf een graantje mee te pikken van de nieuwe ontwikkeling. Langzaam wordt duidelijk dat er in het dorp altijd al onderhuids vanalles speelde. Het dorp heeft een eigen website.

Energietransitie, participatie, stad-platteland

8. De autonauten van de kosmossnelweg - Julio Cortázar & Carol Dunlop (1983)
Twee schrijvers, geliefden, maken in 1982 een reis in een Volkswagenbusje. Een bijzondere reis, want deze voert langs alle parkeerplaatsen aan de snelweg van Parijs naar Marseille. De spelregels die ze zichzelf oplegden: ze mogen de snelweg niet af, ze moeten elke parkeerplaats aandoen, en op uiterlijk de tweede parkeerplaats van de dag moeten ze hun volgende nacht doorbrengen (waar vrienden hen af en toe komen bevoorraden). En: ze gaan schrijven, over wat ze zien, voelen, beleven, bedenken, fantaseren. En dan blijkt wat een enorme rijkdom iedere parkeerplaats in zich herbergt, voor wie de tijd neemt om goed om zich heen te kijken. We lezen over medeweggebruikers, over de schoonheid van bezinepompen, over alle dieren en diertjes die het busje aandoen en over liefde voor elkaar. Soms in de vorm van een logboek, een andere keer in de vorm van een brief of een verhaaltje. Zeer inspirerend in deze tijden van corona, waarin we het allemaal van onze directe omgeving moeten hebben.

Infrastructuur, mobiliteit

9. Osebol – Marit Kapla (2019)
Vergrijzing en krimp op het Zweedse platteland wordt inzichtelijk gemaakt aan de hand van de achterblijvers in het gehucht Osebol. Ooit een levendig dorp, waar de houtindustrie voor veel bewoners de belangrijkste bron van inkomsten vormde. Met winkels, cafés, kerken en scholen. Als de industrie in de loop van de jaren ’50 van de vorige eeuw uit het dorp verdwijnt, begint de langzame leegloop: jongeren trekken weg naar de stad om te studeren en keren niet meer terug, anderen vinden werk elders en vertrekken om die reden. In hun kielzog verdwijnen ook de voorzieningen. Soms komen er nieuwe bewoners naar Osebol, veelal stadsbewoners op zoek naar rust. In de unieke vorm van een documentair prozagedicht laat Kapla zo’n veertig van de huidige bewoners – oude en nieuwe - aan het woord over hoe het leven in het dorp veranderd is en over hun verwachtingen. Osebol werd bekroond met de Zweedse Augustprijs voor fictie.

Vergrijzing, krimp, stad-platteland

10. De goede zoon – Rob van Essen (2018)

Bezig met de vraag wat de impact van technologie op gebiedsontwikkeling is? En op welke manier het ons dagelijks leven kan beïnvloeden? Waan je dan voor even in de – niet zo verre – toekomst met deze prijswinnende roman. Een toekomst waarin werk in de zorg en de horeca wordt gedaan door ‘robo’s’, vrijwel iedereen een basisinkomen geniet - een combinatie waardoor heel veel mensen nu schrijver zijn - en waarin de zelfrijdende auto gemeengoed is geworden en zoveel meer blijkt dan enkel ‘zelfrijdend’. De hoofdpersoon is een schrijver van plotloze thrillers die onlangs zijn moeder heeft verloren nadat ze jarenlang leed aan dementie. We volgen hem en zijn oud-collega Lennox op een zevendaagse roadtrip met een – lange tijd - wat vage bestemming. Maar die roadtrip is niet het belangrijkste onderdeel van het boek. Veel meer is dit een roman die je laat nadenken over vragen over de werking van het geheugen, over wat we wel en niet weten, onthouden en elkaar vertellen - vooral in tijden van dataverzameling - en over wat ons tot mens maakt.

Technologie, data

11. Het museum van de onschuld - Orhan Pamuk (2008)
Tot slot, voor wie nog niet uitgelezen is, een laatste zinderende zomerboekentip. In deze prachtige roman schetst Orhan Pamuk aan de hand van het leven van de zakenman Kemal en zijn liefde voor Füsun het leven in Istanbul tussen 1950 en 2000 en de ontwikkeling van de stad in die vijftig jaar. Zijn grote liefde blijkt onbereikbaar maar gaat niet voorbij. Kemal neemt iedere keer als hij Füsun gezien heeft een object mee om haar op die manier toch bij zich te dragen. Bij het boek hoort een echt museum waarin deze objecten tentoongesteld worden en daarmee het dagelijks leven in Istanbul door de tijd heen. Roman en museum zijn tevens een pleidooi voor het belang van het beschrijven van het alledaagse leven van mensen in plaats van geschiedschrijving aan de hand van grote verhalen en symbolen.

Stedelijke transformatie, cultuur