'Gemeente moet koop grond aan projectontwikkelaar laten'

De Raad voor de Financiële Verhoudingen is het belangrijkste adviesorgaan van de regering op het gebied van de rolverdeling tussen overheden. Gemeenten zijn volgens de grondwet zelfstandig.

Radicale breuk

Het nieuwe grondbeleid betekent een radicale breuk met het verleden. Gemeenten hebben de afgelopen jaren zo veel grond gekocht dat projectontwikkelaars naar de achtergrond zijn gedrukt. Naar schatting is driekwart van alle potentiële bouwgrond in bezit van lagere overheden. Ook woningcorporaties hebben veel grond gekocht. Gemeenten maakten intensief gebruik van hun voorkeursrecht of boden meer dan andere partijen. In totaal hebben gemeenten nog ruim €10 mrd aan grondposities in voorraad. Als de ontwikkelkosten worden meegerekend moet de komende jaren nog voor €28 mrd aan inkomsten worden gerealiseerd.

Overschot in veel regio's

'Gemeenten gingen zich in toenemende mate als projectontwikkelaars gedragen,' stelt Rfv-voorzitter Michiel van Haersma Buma. Ondanks het aantrekken van de economie zullen volgens hem veel hectares nooit bebouwd worden. In veel regio's is nu al een overschot aan winkels, kantoren, bedrijventerreinen en soms ook woningen. Veel gebieden krijgen in de nabije toekomst te maken met een stabiliserende of krimpende bevolking.

Van alle gemeenten hebben Almere, Nijmegen en Westland veruit de grootste grondposities. Hun voorraad is zo groot dat er nog voor tientallen jaren aan grond om te bouwen klaarligt. Doordat de aankopen met geleend geld zijn gedaan, lopen de rentekosten op. Gemeenten kunnen in veel gevallen hun grondprijzen niet verlagen omdat ze dan forse verliezen lijden. Gemeenten die wel afboekten zoals Apeldoorn en Lansingerland (Berkel en Rodenrijs), moeten fors bezuinigen.

Eerder afboeken

Volgens de raad moeten gemeenten de waarde van hun grondposities eerder afboeken. De mogelijkheid om investeringskosten boekhoudkundig naar de toekomst te verschuiven dienen te worden beperkt. Ook moeten provincies en accountants eerder ingrijpen als de verwachtingen van gemeenten te optimistisch zijn.

Gemeenten hebben de aankoop van grond vaak gerechtvaardigd omdat ze zelf de bouwplannen wilden bepalen. Volgens de raad kunnen gemeenten die grond niet zelf in hun bezit hebben door middel van bestemmingsplannen marktpartijen verplichten bijvoorbeeld sociale woningen te bouwen. Ook kunnen marktpartijen worden gedwongen de kosten te betalen die een gemeente heeft gemaakt voor de aanleg van rioleringen, wegen en groen.

Veel verdiend

Gemeenten zeggen ook altijd veel verdiend te hebben aan de verkoop van grond. Volgens de raad is het grondbedrijf niet bedoeld voor het vergaren van inkomsten.