‘Gewoon beginnen’ bij gebiedsontwikkeling Breda’s Havenkwartier

Net als bij zoveel Havenkwartieren – zoals Amsterdam (Cruquius), Assen, Deventer, Groningen (Ciboga) – wordt geprobeerd met een kleinschaliger aanpak en initiatieven ‘van onderop’ de gebiedsontwikkeling op gang te houden. Volgens de gemeente bestaat anders het risico op een neerwaartse ontwikkeling, “die de doelstelling voor lange termijn in gevaar brengt”.

Transformatiemanagement

De komende 10 jaar heeft Breda voor dit gebied, waarvan de gronden grotendeels in bezit van de gemeente zijn, geen programma. Het masterplan is nog niet failliet verklaard, maar uitgesteld. “Om te voorkomen dat het Havenkwartier zich ontwikkelt tot een no-go-area wordt in de tussenliggende periode transformatiemanagement als instrument ingezet”, schrijft het college aan de raad. Het doel: tijdelijke initiatieven snel, met zo min mogelijk regels mogelijk maken.

Qua initiatieven denkt de gemeente aan bedrijvigheid, aansluitend op de huidige bestemming, maar ook activiteiten die compleet nieuw of anders zijn en meer uitgaan van een mengeling van werken en wonen.

Op dit moment zijn er concrete plannen voor een stadsstrand, sloepenhaven, skatehal, verbouwing van een culturele broedplaats en kleinschalige activiteiten.

Ontslakken

Daarnaast wil de gemeente leren om op andere manieren gebiedsontwikkeling tot stand te brengen. Breda wordt daarbij als één van de acht pilotgemeenten ondersteund door het landelijke actieteam ‘ontslakken gebiedsontwikkeling’. De uitdaging voor Breda speelt met name op het gebied van samenwerking met andere partijen en het loslaten van de regie.

De eerste fase (tot begin 2015) staat in het teken van mogelijk maken van ‘aanjagende activiteiten’ en het experimenteren met minder regels.

De raadscommissie Economie boog zich deze week over het voorstel om in te stemmen met het ‘uitvoeringskrediet’ voor de eerste fase.

Gefaseerde aanpak

Het proces is in 3 fasen ingedeeld:

1. Loslaten en beginnen: realiseren van beperkt aantal tijdelijke initiatieven met zo min mogelijk formele regels om de eerste dynamiek te bewerkstellingen en ervaring op te doen. Veiligheid is het criterium.
2. Gezamenlijk vormgeven: met belanghebbenden richting geven aan de gebiedsontwikkeling, door te benoemen welk algemeen belang bediend wordt, wat de uitgangspunten zijn van ontwikkeling en de uitvoering ervan.
3. Bestendigen resultaat: op basis van ervaringen, bestaande regelgeving en overeengekomen ambities het bereikte resultaat voor langere tijd bestendigen in een juridisch-planologisch instrument.

Sturen op veiligheid en gezamenlijkheid

Uit het stappenplan en projectplan voor fase 1 wordt duidelijk dat de gemeente wil sturen op veiligheid en gezamenlijkheid, als basis voor ontwikkeling van het gebied.

Zo wordt meteen in fase 1 met belanghebbenden een ‘quick scan veiligheidsrapportage’ opgesteld, gericht op veiligheid en beheersbaarheid van het gebied. Zij bepalen uitgangspunten voor inrichting van de openbare ruimte, toegankelijkheid van het gebied, calamiteitenroutes en beheerafspraken.

Veiligheid geldt als randvoorwaarde voor ontwikkeling. Voor de meeste activiteiten wordt geen vergunning verleend, omdat ze niet passen binnen het vigerende bestemmingsplan. Echter, zolang de veiligheid niet in geding is, wordt in principe geen toezicht gehouden of gehandhaafd.

De afspraken worden vastgelegd in ‘light’ overeenkomsten. Een onderdeel hiervan is dat de gemeente te allen tijde kan besluiten de overeenkomst te beëindigen vanuit algemeen belang. Verder worden er zo eenvoudig mogelijke afspraken gemaakt en vastgelegd in een bruikleen-, huur-, of samenwerkingsovereenkomst.

Het beheer en de organisatie van het terrein wordt ook gezamenlijk geregeld en vastgelegd in een overeenkomst.

Belanghebbenden bepalen algemeen belang

Bij de initiatiefnemers en andere belanghebbenden in het gebied komt dus ook meer verantwoordelijkheid te liggen voor het algemeen belang. Breda wil bekijken of het algemeen belang op een andere manier geformuleerd kan worden: niet louter op basis van regelgeving (zoals tot nu toe), maar op basis van de uitkomst van een inventarisatie van gezamenlijke belangen.

Initiatiefnemers worden gestimuleerd om vooraf draagvlak voor hun activiteiten te organiseren, voordat ze naar de gemeente stappen. Of zoals in het stappenplan verwoord: “Het bestaansrecht wordt meer gebaseerd op een goed netwerk dan formele regelgeving”.

Initiatiefnemers dragen dus zelf verantwoordelijkheid om eventuele klachten te voorkomen of op te lossen. Omdat het algemeen belang niet geborgd wordt door een bestemmingsplan of een andere publiekrechtelijke procedure, bestaat de kans dat een rechter moet ingrijpen op het moment dat er een gerechtelijk handhavingsverzoek ontstaat. Goed overleg moet dit voorkomen.

Formele regelgeving achteraf toegepast

In de laatste fase wordt bekeken of de permanente of lange tijdelijke situatie vastgelegd kan worden in een (tijdelijk) bestemmingsplan of andere regelgeving. Het kan ook zijn dat er juist besloten wordt om tijdelijke activiteiten niet van een bestemmingsplan te voorzien, maar te gedogen.

In het raadsvoorstel geeft het college aan een voorkeur te hebben voor een bestemmingsplan of andere ‘bestendigende maatregel’, wanneer “een structurele situatie is ontstaan”.

Verandering van houding en gedrag

Naast het experimenteren met regelgeving is voor de gemeente houding en gedrag een grote uitdaging. Breda stelt zichzelf vragen als kunnen we als gemeente zelf met de eerder genoemde uitgangspunten uit de voeten? Moeten we de regie meer loslaten of juist niet?

“We zoeken de grenzen op, proberen stappen te zetten zonder vastgestelde zekerheid, en accepteren dat er fouten gemaakt worden. Durf te proberen, manage de risico’s”, schrijft het college aan de raad.

Tegelijkertijd is er ook het besef dat dit voor sommige ambtenaren een lastige klus wordt. Vooral ambtenaren bij vergunningverlening en handhaving zullen het lastig krijgen, zo is de verwachting. Hoe vertel je aan de ene kant tegen mensen dat ze zich aan het bestemmingsplan moeten houden, terwijl je op andere plekken gevraagd wordt om regels los te laten?

De evaluatie die gedurende het proces plaatsvindt zal eraan moeten bijdragen dat ook andere regelgeving en beleid voor de (hele) stad eenvoudiger wordt. De ontwikkeling van de organisatie wordt daarin meegenomen.

Financiering

In totaal is er voor de eerste fase € 1,45 miljoen beschikbaar. Daarvan is bijna 6 ton beschikbaar uit EFRO-gelden (Europa), ruim 2,5 ton is een investering vanuit vastgoedontwikkeling, ruim 5 ton uit ‘transformatiemanagement’ en ruim een halve ton uit een stimuleringsbijdrage vanuit de sportnota.

Praktijkbijeenkomst Nu al Eenvoudig Beter op 20 september

Op 20 september geeft Gijsbert van Herk, directeur Ontwikkeling bij gemeente Breda, tijdens de praktijkbijeenkomst Nu al Eenvoudig Beter in Zaanstad een toelichting op de ontwikkelingen in het Havenkwartier.

Platform31 en Landwerk organiseren in 2013 twaalf Nu al Eenvoudig Beter-excursies naar vernieuwende ruimtelijke projecten in stedelijk en landelijk gebied. Momenteel werkt het Rijk samen met de uitvoeringspraktijk aan de totstandkoming van de Omgevingswet. Deze nieuwe wet is bedoeld om de ontwikkeling en het beheer van de leefomgeving eenvoudiger en beter te laten verlopen. De projecten die in de excursies bezocht worden, werken binnen de bestaande wetten en regels nu al ‘eenvoudiger en beter’. 

Zie ook:

- Havenkwartier wordt 'vrijhaven' (pdf)