Eind 2012 verscheen de derde, geactualiseerde rapportage over de financiële stand van zaken en perspectieven van gemeentelijke grondbedrijven. Dit rapport becijfert de verliezen die gemeenten lijden op grondposities. Middelgrote gemeenten zien zich bij voorbeeld genoodzaakt bedragen tussen de 50 en 100 miljoen euro (gefaseerd) af te boeken. Accountants zitten de gemeenten achter de broek. Dit proces is nog niet teneinde. Ook private grondexploitanten en corporaties ontkomen uiteraard niet aan forse afboekingsoperaties. Nico Rietdijk, voorman de brancheorganisatie van de ontwikkelende bouwers (NVB) zei het laatst zo: 'Ais je nu het woord grond noemt, grijpt iedereen naar de Rennies.'
Dat als gevolg van deze problematiek veel gemeenten voor de artikel 12-status zullen opteren en die ook zullen verkrijgen, acht ik echter niet waarschijnlijk. Bij de meeste gemeenten heerst toch de mentaliteit dat zij zelf de tekorten willen oplossen, ook al gaat ten kosten van een forse hap uit de reserves, pijnlijke bezuiningsmaatregelen en lastenverhoging. Illustratief is dat Apeldoorn, de gemeente met een van de grootste tekorten, daartoe al een plan heeft gemaakt. Bovendien ligt de lat zeer hoog om als gevolg van (louter) grondexploitatietekorten financiële steun uit de Gemeentefonds te krijgen via de artikel 12-status. Kort gezegd luidt de motivatie: dit is autonoom beleid en de gemeente die daaraan zijn gat verbrandt, moet zelf op de blaren zitten.'
Herstelt de markt?
Hierna ga ik in op enkele aspecten van de grondexploitatie: gronduitgifteprijzen, grondkosten, en de gehanteerde parameters in de grondexploitaties. I k geef een korte beschouwing waarin ik het gemeentelijk actief en faciliterend grondbeleid een breder kader plaats. Andere relevante aspecten, zoals (lokale en regionale) sanering van de plancapaciteit, marktgerichter maken van plannen, veranderingen in het ontwikkelingsproces, blijven in dit artikel onbesproken. In dit verband verwijs ik naar de publicatie Grondbedrijven in zwaar weer.
Cruciaal is uiteraard of, en zo ja waar en in welke mate, de vraag (de markt) voor de verschillende vastgoedsectoren zich zal gaan herstellen. Voor de woningmarkt gloort perspectief, althans in de economisch en demografisch sterke delen van het land, zo wijzen alle woningmarktonderzoeken uit. Huishoudensgroei ligt daaraan ten grondslag. Daar staat bijvoorbeeld tegenover dat de koopkracht van de mensen onder druk staat en de corporatiesector weinig investeringsmogelijkheden overhoudt a!s gevolg van de afromingsmaatregelen uit het regeerakkoord. Het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) stopt in 2015 en de gemeentelijke mogelijkheden om te voorzien in de onrendabele top van binnenstedelijke plannen zijn gering.
Door Friso de Zeeuw
Adviseur gebiedsontwikkeling en emeritus hoogleraar gebiedsontwikkeling TU Delft
