Persoonlijk We moeten ons grote zorgen maken over de toestand van ons openbaar bestuur. De samenhang in de functies van Rijk, provincies en lokaal bestuur brokkelt af, waardoor de overheid als geheel is verzwakt en het algemeen belang diffuus wordt.
Auke van der Woud
Het verbaast me dat er zo weinig aandacht is voor dit onderwerp, want ons openbaar bestuur wordt al jaren drastisch verbouwd zonder dat daar een sterke draagstructuur aan ten grondslag ligt. Bezuinigingen is het echte motief voor het afstoten van rijkstaken op het gebied van zorg en uitkeringen naar de gemeentes. Ook de samenvoeging van provincies en gemeentes is vooral financieel gedreven.
De omslag tekent zich al af sinds de jaren tachtig. Vanaf die tijd werden tal van overheidsdiensten verzelfstandigd en begonnen ondernemende ambtenaren voor zichzelf. Nu zijn veel ambtenaren bitter over de verslechterde kwaliteit van het ambtelijk apparaat. Er is vaak zelfs onvoldoende expertise in huis om een goede opdrachtgever te zijn en tegenspel te bieden aan het legioen van ingehuurde "externen".
Het Rijk kreeg door de verzelfstandigingen een kleinere rol: het idee van de maakbaarheid van de samenleving werd steeds minder populair. Zo werd de ruimtelijke ordening het kind van de rekening> precies in een tijd dat het land steeds voller en drukker werd, schafte de overheid een belangrijk instrument af waarmee de ontwikkeling van het land na 1950 richting kreeg.
Het openbaar bestuur desintegreert. Het Rijk verliest bevoegdheden aan Brussel, de rol van provincies is marginaal geworden. Met als gevolgd dat gemeentes onderling concurreren om winkelketens of projectontwikkelaars binnen te halen. Het is ieder voor zich, waardoor we nu zitten met een stagnerende woningbouw, een enorm overschot aan kantoorruimte en gemeentebegrotingen die op grondspeculatie leunen.
Het wordt tijd om het "Huis van Thorbecke" te moderniseren, waarin een duidelijke verdeling van taken, verantwoordelijkheden en verplichtingen over nationaal, regionaal en lokaal bestuur was vastgelegd. Dat huis werd door politici en staatsrechtgeleerden opgebouwd op de fundamenten van de grondwet die Thorbecke in 1848 ontwierp.
Eerste helft 19de eeuw was het algemeen belang in Nederland een optelsom van allerlei particuliere belangen. De rechtsstaat bestond nog niet, het overheidsoptreden was willekeurig. Thorbecke maakte daar een eind aan en introduceerde een scherp onderscheid tussen particuliere belangen en het algemeen belang. De overheid gaf het algemeen belang vorm, onder andere door rechtsgelijkheid te garanderen. .
Nu is de overheid steeds slechter georganiseerd, wordt het algemeen belang niet helder gedefinieerd en staat de rechtsgelijkheid onder druk. Het decentraliseren van rijkstaken kan in Coevorden heel anders uitpakken dan in Amsterdam.
We moeten het Huis van Thorbecke niet hapsnap onttakelen, maar veel meer aandacht aan onze staatsinrichting besteden. Het is een bizar idee dat een steeds ingewikkeldere maatschappij toe kan met een kleinere overheid. Het gaat erom dat de overheid hooggekwalificeerde mensen heeft en het algemeen belang als hoogste norm hanteert. We zitten te springen om langetermijnvisies, ook al zegt onze premier dat hij daar niets van wil weten.
CV
1947 Geboren in Sneek
1960-1966 Gymnasium-B in Sneek
1966-1974 Kunst- en Architectuurgeschiedenis Groningen
1974-1981 Conservator en later adjunct-directeur Kröller-Müller Museum, Otterlo
1981-1990 Universitair docent Architectuurgeschiedenis, Rijksuniversiteit Groningen
1987 Promotie cum laude
1990-2002 Hoogleraar Architectuurgeschiedenis, Vrije Universiteit Amsteradm
2002-2011 Hoogleraar Architectuur- en Stedenbouwgeschiedenis, Groningen
Naast zijn proefschrift Het Lege Land publiceerde hij o.a. Een nieuwe wereld (2006) en Koninkrijk vol sloppen (2010).
Foto: Michiel Goudswaard
Auteursrecht voorbehouden aan Het Financieele Dagblad
Cover: ‘2013.12.17_Het algemeen belang_660’
