Hoe Disney de toon zette voor de smart city

Geen achtbaan met drie loopings, maar een hogesnelheids-monorail om bewoners te vervoeren. Wijken vol eengezinswoningen in plaats van het kasteel van Doornroosje. En een ondergronds, geautomatiseerd stelsel om het afval in te zamelen in plaats van een parade met Donald Duck en Goofy. Vandaag de dag is EPCOT een van de vele pretparken in de Amerikaanse stad Orlando. Maar de eerste plannen van het park dat Walt Disney wilde bouwen in de Amerikaanse staat Florida, lezen meer als het ontwikkelen van een stad dan als het bouwen van een pretpark.

Schone lei

Het planologie-platform Planetizen blikt deze maand terug op de ontwikkeling van het Disney-pretpark EPCOT (Experimental Prototype Community of Tomorrow). De bedenker van Donald Duck was namelijk helemaal niet bezig met het ontwikkelen van een voorloper van De Efteling, maar druk bezig met het ontwerpen van de eerste smart city avant la lettre. Het doel was om met behulp van de laatste technologische snufjes het leven van de bewoners van de nieuwe stad zo makkelijk en zorgeloos mogelijk te maken.

Geïnspireerd door de ideeën uit de City Beautiful-beweging en het gedachtengoed van Le Corbusier, ging Walt Disney aan de slag. Uitgangspunten daarbij waren efficiëntie, een strikte naleving van de ontwerpnormen, productiviteit en sociale cohesie. Niet met als doel om de omstandigheden in andere steden te verbeteren of de fouten van andere planners aan te pakken, maar om met een schone lei de ideale gemeenschap helemaal opnieuw op te bouwen.

Zelf testen

De basis van The Florida Project of Project X, de werknamen van de 20.000 inwoners tellende stad, was een groot overdekt stadscentrum met een hotel en een winkelcentrum. Daarom heen zouden hoge torens de ruimte bieden voor een groene openbare ruimte. De buitenste schil van de stad zou bestaan uit de bekende architectuur uit de Amerikaanse suburbs: grondgebonden woningen met veel eigen grond.

De technologie kwam terug in alle andere voorzieningen. Disney wilde de voetgangers alle ruimte geven door al het gemotoriseerde verkeer door tunnels te leiden. De auto was volgens hem namelijk “in te veel levens binnengedrongen.” Het vervoer boven de grond zou bestaan uit elektrische monorails en trams. Ook alle afvalverwerking zou ondergronds en volledig elektronisch moeten verlopen. De 20.000 inwoners kregen allemaal een baan op het bedrijventerrein in de stad waar zij moesten werken aan de ontwikkeling van nieuwe technologieën. De cirkel werd rondgemaakt doordat de medewerkers deze nieuwe technieken thuis en op straat zelf moesten testen.

Ideaal van de smart city

Om zijn droomstad te kunnen bouwen, kocht Disney lappen grond die samen twee keer de oppervlakte van het New Yorkse stadsdeel Manhattan hebben. Door naast de grond ook bestuurlijk de macht te krijgen door slimme onderhandelingen met de staat, slaagde hij erin zijn eigen ideeën door te drukken. Disney mocht bouwvergunningen uitdelen, kreeg toestemming om kernenergie op te wekken en stelde in dat er geen (huis)eigendom in Project X bestond. Top-down bestuur was een vereiste om de ideale stad te creëren.

Alleen lukte dat, ondanks de vergevorderde plannen, toch niet. Disney overleed in 1966 en toen het park in oktober 1982 de deuren opende, was er nog weinig van zijn ideeën over. De grond was voor het grootste deel bebouwd, maar alleen niet met de eerste smart city maar met een ‘gewoon’ pretpark. Net als de ideeën van menig smart city-pionier zijn ook de ideeën van Disney nooit werkelijkheid geworden.

Toch hebben genoeg andere ontwerpers geprobeerd de efficiënte, schone en technische droomwereld van Disney na te bootsen. En, concludeert de auteur van het Planetizen-artikel, ondanks de mislukkingen zoals in Canada gebeurt dat nog steeds. “Het ideaal van de smart city is niets meer dan een 21e-eeuwse poging om het stadsleven te rationaliseren om efficiëntie, comfort en winst te maximaliseren door middel van wetenschap en technologie.”