In de provincies verschoof de politieke aarde, de akkoorden blinken uit in vaagheid

Het rapport dankt de naam aan enorme politieke omwenteling die plaatsvond tijdens de provinciale statenverkiezingen op 15 maart 2023. De partij BBB kwam in alle provincies als grootste uit de bus en belandde in tien van de twaalf provincies in het provinciebestuur. De vraag is dan: op welke basis wordt er de komende vier jaar bestuurd? Platform31 vergeleek de afspraken die de coalitiepartijen maakten aan de hand van negen onderwerpen: van wonen en bestuur, tot landelijk gebied en duurzaamheid.

Bouwen, bouwen, bouwen?

Ruimtelijke ordening is een van de hoofdthema’s die in de akkoorden aan bod komt. De woningentekorten zijn nijpend en tegelijk groeit de bevolking verder. Provincies besteden uitgebreid aandacht aan hoeveel woningen en gebouwd moeten worden en waar die moeten komen. Tegelijk komt ook de leefbaarheid aan bod, in de vorm van aandacht voor een mooie omgeving en voorzieningen.

De nadruk ligt op bouwen binnen de randen van steden en dorpen. Zo de provincie Overijssel alleen bouwen binnen bestaande kernen. Volgens de provincie Groningen gaan leefbaarheid en kleinschalig wonen in dorpen hand in hand. De provincie Limburg heeft de meest concrete plannen over hoe ze leefbaarheid wil waarborgen. Een fonds moet investeringen in ‘vergroening van de wijk’ of ‘een zorgbuurthuis’ mogelijk maken. De nadruk ligt in alle akkoorden op de omgeving, minder op de woningen zelf. Kwaliteiten als toekomstbestendig, energieneutraal, klimaatadaptief: ze blijven onbenoemd.

Dát die woningen er snel moeten komen benadrukken de provincies ook, maar hoé blijft vaak vaag. De provincie Utrecht heeft wel concrete plannen. Ze stelt een subsidie in (Fonds Versnelling Woningbouw) en vergroot de ‘uitvoeringskracht’. Ook Noord-Holland wil woningbouw stimuleren met subsidie en zet daarnaast bestaande versnellingsmaatregelen voort. Zo werkt de provincie met “een flexibele schil van ambtelijke capaciteit, een bouwambassadeur, kernteams versnelling en OV-knooppuntenaanpak.”

Puzzelen met stikstof en woningen

Kritiek hebben de onderzoekers op hoe de woningbouwplannen zich verhouden tot andere opgaven. Stikstofreductie, water en bodem sturend en de energietransitie zijn bijvoorbeeld onderdeel van het complexe ruimtelijke vraagstuk. Niet voor alles is evenveel plek. De provincies zijn zich weliswaar bewust van de ‘actieve regierol’ die in de ‘ruimtelijke puzzel’ van ze wordt verwacht. Ook snappen ze dat de ene ambitie ten koste kan gaan van de andere. Duidelijke keuzes blijven evenwel uit.

Ook streven veel provincies naar ‘brede welvaart’, de verbetering van levenskwaliteit voor iedereen, maar vinden geen oplossing voor hoe zich dat verhoudt tot andere opgaven. Zeeland bijvoorbeeld zoekt naar een balans tussen leefbaarheid en voorbereidingen voor de zeespiegelstijging: een tandartsbezoek moet mogelijk blijven, maar ook de dijken moeten hoger.

Vaak wijten de provincies dat gebrek aan keuzes aan het gebrek aan zeggenschap en slagkracht. Platform31 betwijfelt of dat altijd terecht is. Samenwerkingen wordt genoemd als een manier om toch vooruit te komen in de opgave. Zo wil de provincie Flevoland samen met het Rijksvastgoedbedrijf vernieuwende woningbouwconcepten stimuleren. Veel coalities benoemen de gemeenten als samenwerkingspartner. Maar daarbij lijken ze zich te weinig bewust dat dat die rol van partner kan conflicteren met de rol als toezichthouder.

Wensdenken regeert

De toon van de analyse van Platform 31 is dus kritisch. Dat de coalitieakkoorden af zijn, betekent niet dat het ook duidelijk is wat de provincies gaan doen. Dat geldt ook voor de financiële uitwerking van de plannen in het rapport. In Zeeland staat soms letterlijk in de tekst dat het onzeker is of de middelen beschikbaar zijn. Het blijft bij ‘wensdenken’ met een ‘magere financiële onderbouwing’, zo concludeert Platform31 fijntjes.