De groene straat als remedie voor een doodgebloed stadshart

In het centrum van Apeldoorn bevinden zich de Marktstraat en de daaraan grenzende Beekstraat. Veel winkels en horeca vertrokken uit dit ooit bruisende stadshart, waardoor het stilaan in een doodgebloed en vergeten stadsdeel veranderde. Hoe brengen we dit stadsdeel weer tot leven? Deze vraag kwam terecht bij beleidsmedewerkers klimaatadaptatie en natuur van de gemeente Apeldoorn. Een van hen is Bernie ter Steege, tegenwoordig projectleider van het onderdeel monitoring effectiviteit klimaatmaatregelen.

Steengoed benutten

"Toen drie jaar geleden het idee ontstond om deze straten weer leefbaar te maken, kwam het thema klimaatadaptatie al snel ter tafel. Klimaatadaptatie is een vraagstuk dat je als gemeente niet alleen kunt oplossen. Het vraagt om bewustwording. We wilden een omgeving creëren die uitnodigt om elkaar te ontmoeten en rond te dwalen, waar kinderen kunnen spelen in een groene ambiance die opgewassen is tegen de klimaatproblemen van de toekomst. Dat was de geboorte van het project Klimaatstraat. Met dit idee zijn we met vastgoedeigenaren en belanghebbenden om de tafel gaan zitten. In dat voortraject hebben collega's samen met de aanwonenden en eigenaren hard gewerkt aan de plannen."

De gesprekken met betrokkenen verliepen soepel toen er fondsen in beeld kwamen. Het gevelfonds van de gemeente Apeldoorn beloofde een bijdrage. Ook het restauratiefonds van de provincie Gelderland, Steengoed Benutten, werd bij het project betrokken. Hierdoor werd een aantal historische gevels in hun oude glorie hersteld. Het afkoppelen van het regenwater kon van de rioolbelasting worden betaald. Zo ontstonden de contouren van het project. De laatste financiële puzzelstukjes werden gelegd dankzij een toezegging van het waterschap Vallei en Veluwe en het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie.

Stromend water

Eén van de pijlers van het project is het vergroten van de biodiversiteit. Hiervoor is in de Marktstraat eind 2018 de Markthof aangelegd, een park dat zowel sociale functie biedt als voor verkoeling en een betere luchtkwaliteit zorgt. Insecten en vogels vinden er bovendien voedsel en nestmateriaal, waardoor de Markthof bijdraagt aan een grotere biodiversiteit. Ter Steege: "Bij renovaties van oude panden wordt goed gekeken naar de aanwezige fauna. Mussen en vleermuizen worden in kaart gebracht. Wij proberen voor deze dieren hun habitat te herstellen door voedsel en veiligheid te creëren. Dat doen we door zorgvuldig bloemen en planten te selecteren waar insecten op afkomen. Tegelijkertijd heeft de Markthof een verbindende en esthetische functie."

Ook stroomt er sinds april water door de Markstraat: de Marktstroom. Dit is voor een deel afkomstig van het overtollige grondwater uit de nabijgelegen ondergrondse parkeergarage. Het water wordt gereinigd, stroomt weer terug naar het begin en wordt 24 uur per dag ververst. De Marktstroom voert het grondwater én regenwater af naar een ondergronds reservoir van 200 duizend liter, een cisterne. Als het lange tijd droog is, krijgen bomen en planten in de binnenstad water uit deze opslag. Als deze overloopt, stroomt het overtollige water via een infiltratieriool naar een wadi in de in 2020 aangelegde Grifthof. De overloop van die wadi komt in de Grift, de beek die door het centrum van Apeldoorn stroomt. Uiteindelijk brengt de Grift het water naar de Veluwe, om daar in de bodem te infiltreren. Zo is de grondwatercirkel weer rond.

Dataplatform

De Klimaatstraat fungeert als pilotproject voor de gemeente Apeldoorn en voor de provincie Gelderland. Ook in Doetinchem, Arnhem, Nijmegen en Elburg zijn klimaatadaptatieplannen in uitvoering of worden deze voorbereid. Ter Steege: "Andere gemeentes leren van de effectiviteit van onze maatregelen. Dit was ook een voorwaarde voor de rijkssubsidie: deel de kennis over deze pilotprojecten met de rest van Nederland. We gaan niet de hele stad monitoren, maar we willen wel kijken of we de vergroening ook verder in de stad kunnen inpassen. Het monitoren van de effecten laat ons zien wat er verandert en of dit positief werkt op de beleving van de stad."

Het burgerinitiatief Apeldoorn in Data verzamelt data via sensoren om de leefomgeving in Apeldoorn in kaart te brengen. Zo kan de hittestress in de stad online worden bekeken via het platform Apeldoorn in Data. "We wilden breder meten dan alleen de luchtkwaliteit, dus ook temperatuur, fijnstof en luchtvochtigheid. Daarom hebben we bodemvochtsensoren aan het monitoringprogramma toegevoegd."

Meten is weten

De Klimaatstraat is een complex systeem dat hittestress en wateroverlast en -tekort moet bestrijden. Monitoring via sensoren speelt een essentiële rol om de effectiviteit van het systeem te meten. Daarnaast controleren de vochtsensoren of het groen genoeg water heeft en of alles groeit en bloeit zoals bedoeld. René Voogt, eigenaar van Connected Green (een slim systeem voor het op afstand monitoren van groenprojecten), licht de werking van zijn sensoren in de Klimaatstraat toe. "In de Klimaatstraat hebben we een combinatie van bodemsensoren en klimaatsensoren ingezet. We hebben een nieuw soort sensor, die het bodemvocht op drie dieptes meet, de luchttemperatuur, de bodemtemperatuur en de luchtvochtigheid. Zo haal je nog meer klimaatgegevens naar boven. De data komen in het Connected Green-platform terecht, waar ze gevisualiseerd en verrijkt worden met gegevens over bodemsoorten, planten en bomen."

Het Connected Green-platform is een applicatie waarop data inzichtelijk worden gemaakt via een dashboard. Het dashboard werkt als een soort stoplicht: bij groen is de situatie ideaal, geel vraagt om aandacht en rood betekent dat er ingegrepen moet worden. Is het bijvoorbeeld code rood voor hittestress, dan wordt de Klimaatstraat maximaal gekoeld door de vele spuwertjes (fonteintjes) en het water van de Marktstroom. De vochtsensoren meten of planten water nodig hebben. De temperatuur en het vochtgehalte worden continu gemonitord en vergeleken met het aangrenzende gebied.

Ter Steege legt uit: "We hebben ook sensoren hangen in een referentiestraat. Dat is een straat waar geen klimaatadaptieve maatregelen getroffen zijn. De sensoren hier meten de temperatuur en vochtigheid op verschillende hoogten. Ook meten we met de stichting Apeldoorn in Data de temperatuur in het Veluwse bos en in een open veld zonder schaduw in Lieren. Al deze data kunnen we nu met elkaar vergelijken. Zo is het project Klimaatstraat een testlab." Daarmee is het project nog niet klaar. Idealiter willen de betrokkenen in de toekomst het publiek laten zien wat het resultaat is van al de inspanningen. Ter Steege: "Ergens in de stad komt een openbaar scherm waarop de temperatuur, luchtkwaliteit en vochtigheid in de stad getoond zullen worden."