Omgevingswet: 5 aandachtspunten voor actieve bewoners

Het LSA, het landelijk netwerk van actieve bewonersgroepen, ving al eerder geluiden op dat voor bewonersinitiatieven de Omgevingswet vaak nog een grote onbekende is. Het hoge technocratisch gehalte van wetgeving, de signalen over uitstel van de wet en het lang onduidelijk blijven wat de Omgevingswet betekent voor de dagelijkse praktijk van actieve bewoners: dit alles draagt er niet aan bij dat zij zich hierin verdiepen. Dat is onterecht, want de Omgevingswet gaat wel ergens over.

Iedereen, dus ook bewoners, is straks namelijk gezamenlijk verantwoordelijk voor de benutting en bescherming van de ruimte. Participatieprocessen moeten in elke gemeente opnieuw tegen het licht gehouden worden. En het is de bedoeling van de wet dat er een gelijk speelveld ontstaat, met actieve bewoners als gelijkwaardige speler naast overheid en markt. Reden te meer om je ook als actieve bewoner hier goed op voor te bereiden.

Speelveld ontstaat niet vanzelf
Om ervoor te zorgen dat er onder de nieuwe Omgevingswet echt samengewerkt wordt tussen bewoner, overheid en markt aan wijken, steden en dorpen, moet er meer gebeuren. Tijdens de door het LSA georganiseerde bijeenkomsten, benoemden de aanwezigen de volgende vijf punten daarbij als essentieel.

1. Benut elkaars geld, kennis en menskracht. Waar het bewonersinitiatieven vaak ontbreekt aan grote budgetten om participatieprocessen vorm te geven, zijn zij de experts van de wijk waar ze al jaren wonen en zich actief voor inzetten. Deze waarde wordt nu vaak onderschat.
2. Actualiseer democratische spelregels. Een gelijk speelveld vergt een investering van iedereen. Voor de overheid kan dit het durven loslaten van oude, niet meer afdoende werkwijzen en routines betekenen. Actualiseer het participatiebeleid en maak werk van nieuwe democratische instrumenten, zoals de Right to Challenge.
3. Breng maatschappelijke en economische waarden in balans. Door bewoners (mede)regie te geven, komt er een evenwichtiger balans tussen beide waarden én krijgen bewonersinitiatieven een eerlijker kans. Want voor hen is de hamvraag bij een ontwikkeling: worden het gebied en de mensen die er gebruik van maken er beter en sterker van? 
4. Verhelder de inspanningsverplichtingen rond participatie. Elke initiatiefnemer moet onder de Omgevingswet zelf voor legitimatie en draagvlak zorgen voor een ontwikkeling die hij wil realiseren. Daarom is het belangrijk dat de overheid duidelijk is over wat zij daarvan verwacht, bijvoorbeeld aan welke voorwaarden een participatietraject precies moet voldoen om draagvlak aan te kunnen tonen.  Dit geldt ook voor wat participatie kost. Voorn een gelijk speelveld is het nodig dat iedereen in staat gesteld wordt om samenwerking en meespraak te organiseren. Voor bewonersinitiatieven, die het vaak ontbreekt aan grote budgetten, moeten oplossingen gevonden worden om participatietrajecten ook financieel te kunnen dragen. 
5. Kortom: geef buurt en gemeenschap een stem, eigenaarschap en verantwoordelijkheid. Zoals gebeurde  in de Utrechtse wijk Lunetten. De Stichting Bewonersoverleg Lunetten besloot om, na een eerdere succesvolle pilot met buurtbudgetten, samen met veel wijkbewoners een toekomstvisie voor hun wijk op te stellen. De kernvraag daarbij was: “Wat moet er gebeuren om over pakweg 20 jaar nog steeds met veel plezier in Lunetten te wonen?” Door middel van loting werden 80 willekeurige bewoners van Lunetten geselecteerd. Die 80 mensen hebben zich op een zogenaamde burgertop in november 2017 een dag over deze vraag gebogen. De gemeente Utrecht heeft toegezegd dat zij de resultaten van de burgertop als eerste serieuze input beschouwt voor de totstandkoming van een omgevingsvisie voor Lunetten. Er is een vervolgtraject uitgezet om tot een omgevingsvisie te komen waarbij bewoners actief betrokken worden.

Gespreksposter
Het LSA heeft bovenstaande punten, samen met goede voorbeelden, extra uitleg en enkele weetjes over de Omgevingswet, verzameld op een gespreksposter. Deze poster kun je gebruiken om bespreekbaar te maken wat er in hun gemeente met deze punten wordt gedaan en wat belangrijk is om nú in gang te zetten.

Cover: "De Kracht van Groen Dichterbij" (CC BY 2.0) by Sebastiaan ter Burg