Opinie Voor een deel zal sloop van erfgoed onontkoombaar zijn, maar schuif herontwikkeling niet te snel aan te kant. Om hergebruik van erfgoed te stimuleren zijn fiscale prikkels of subsidies noodzakelijk. Er hangt nu eenmaal een prijskaartje aan doelstellingen als duurzaamheid en een prettige leefomgeving, betoogt Sylvia Pijnenborg.
De lievelingswinkels van mijn 14 jarige dochter zijn de Primark en de Action. Voor degene die deze winkels niet kennen: je koopt hier jurkjes voor 5 euro en 10 flesjes nagellak voor minder dan een euro. Mijn betoog over kinderarbeid, slechte kwaliteit en duurzaamheid haalt niets uit. ‘Je moet iets niet onnodig duur maken’ vindt zij. En hoe kan ik het haar kwalijk nemen als wij als volwassen mensen niet in staat zijn ervoor te zorgen dat boeren in Nederland een eerlijke prijs krijgen voor hun eieren, terwijl we wel het Max Havelaar-keurmerk ingevoerd hebben voor allerlei producten afkomstig uit andere landen.
Ik weet dat de parallel niet helemaal opgaat. Maar ook bij monumenten is de macht van het marktdenken bepalend. En hoe bepaal je de waarde of beter gezegd de prijs van een monument als de betrokkenen vinden dat het monument eigenlijk van hun is zoals nu veel gebeurd rondom de Rooms-katholieke kerken? En hoe bepaal je de waarde van erfgoed dat van nationaal of internationaal belang is zoals het UNESCO-erfgoed of belangrijke Rijksmonumenten, die feitelijk niet exploitabel zijn? Al snel kom je dan tot de conclusie dat behoud van al die objecten niet mogelijk is. En ben je een stap verder op weg naar de stelling, dat veel van de gebouwen gesloopt moet worden. Maar is dat ook nodig? Is dat niet de gemakkelijke weg?
Kiezen voor sloop of laten ruïneren van erfgoed in krimpgebieden, waar geen zinvolle functie meer te bedenken is, zal ongetwijfeld gebeuren. Maar waar wel nog een ruimtebehoefte is, wil men vaak slopen op basis van rendementsoverwegingen. Afgezien van de emotionele argumenten van betrokkenen, eigenaren en burgers die hun kerk tegen elke prijs verdedigen, zou het toch in ieder geval logisch zijn om vanuit het perspectief van duurzaamheid naar deze vraag te kijken. En dat gebeurt ook. Duurzaamheid is een hot item.
Niet sexy genoeg
Elke zichzelf respecterende provincie en gemeente is bezig met een visie op dit onderwerp. Het lijkt echter of het hergebruik van de gebouwen sec niet sexy genoeg is. En dat is jammer, want voor dat aspect van duurzaamheid (dus het niet-vernietigen van bestaande gebouwen) is daarmee geen extra stimulans in de vorm van subsidies. Die zijn er alleen voor technische oplossingen zoals wko's/zonnepanelen en terugwinningssystemen. Omdat leegstand van erfgoed (of slopen van gebouwen) op plekken waar nog steeds nieuw gebouwd wordt, eenvoudigweg niet duurzaam is, moet worden gezocht naar mogelijkheden om de markt te stimuleren alsnog zijn werk te doen. Met een extra fiscale aftrekpost of een subsidie bijvoorbeeld. Dat zou bekostigd kunnen worden uit een extra heffing voor het gebruik van nieuwe materialen. Zo snijdt het mes aan twee kanten, een belasting op materialen en een stimulans op hergebruik.
Er zullen talloze argumenten tegen zijn; vanuit de pensioenfondsen en de beleggers zal gezegd worden dat je daarmee onaantrekkelijker wordt ten opzichte van het buitenland en dat je de markt zijn werk moet laten doen, maar ik denk dat dit de enige manier is om te komen tot een andere manier van denken. En bovenal om te komen tot het behoud van een groot deel van ons erfgoed, duurzaam gebruik van materialen en een prettige leefomgeving. Want laten we eerlijk zijn, blij wordt je er meestal niet van als je ziet wat er teruggebouwd wordt op de plekken waar erfgoed verdwijnt. Je moet dus iets niet onnodig duur maken, maar in dit geval is het wel nodig!
Zie ook:
Cover: ‘2014.12.01_Onnodig duur_cov’
Door Sylvia Pijnenborg
Adjunct-directeur BOEi
