Publicatie ‘Terug naar de Buurt’ gelanceerd

De publicatie belicht het Terug naar de Buurt-project, een praktijkgericht onderzoek van Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) en bouwende ontwikkelaar ERA Contour. Inzet is het leren van de ervaringen van bewoners in nieuw ontwikkelde buurten, met een nadruk op het evalueren van sociale duurzaamheid. Het project is gebaseerd op inzichten die volgden uit het promotieonderzoek dat Céline begin januari 2024 bij de TU Delft afrondde. Daarmee vormt dit nieuwe boekje ook de praktijkgerichte handleiding om als ontwikkelaar, woningcorporatie, social designer, gemeente of andere stadsmaker zelf met een aantal belangrijke conclusies uit het wetenschappelijke onderzoek aan de slag te gaan.

De sociale dimensie van duurzaamheid krijgt – ten onrechte – vaak minder aandacht dan de financieel-economische en klimaat-technische dimensies. Ook is onduidelijk waar we precies naar moeten kijken bij het evalueren van sociale duurzaamheid en welke momenten zich hier het beste voor lenen. Inmiddels weten we dat het louter evalueren tijdens de planvorming- en uitvoeringsfase van gebiedsontwikkelingen niet genoeg is. De meest interessante inzichten ontstaan immers pas wanneer mensen in de woningen leven, ‘nieuwe’ en ‘oude’ bewoners elkaar ontmoeten en gemeenschappen zich in de buurt geleidelijk beginnen te vormen of hervormen. Pas dan kan voor het eerst iets gezegd worden over hoe een project in sociaal opzicht functioneert.

Sociale oogst

Het Terug naar de Buurt-project heeft dit laatste uitgangspunt omarmd en vertaald in vier ex post- evaluaties van door ERA Contour recent ontwikkelde buurten in Amsterdam, Den Haag en Rotterdam. Deze evaluaties vertrekken vanuit het doorlopen ontwikkelproces waarin architecten, stedenbouwers en gebiedsontwikkelaars sociale doelen formuleerden, passende interventies ontwierpen en deze vervolgens realiseerden. De vraag is nu welke sociale oogst dit heeft opgeleverd. In hoeverre zijn de gestelde sociale ambities uitgekomen en in hoeverre werken de bedachte oplossingen in de praktijk? Wat betekenen begrippen als veiligheid, contact met de buren of thuisgevoel voor de bewoners zelf? En hoe speelt de fysieke leefomgeving van een buurt in dit alles een rol?

Om gefundeerde antwoorden op deze vragen te kunnen krijgen, was het nodig een passende methode voor de buurtevaluaties te ontwikkelen. Bij het ontwerpen hiervan baseerden de onderzoekers zich op inzichten uit het proefschrift ‘Developing Places for Human Capabilities’ dat Céline Janssen vanuit de SKG aan de TU Delft schreef. Waar het proefschrift zich vooral richtte op de wetenschappelijke bijdrage aan de discussie over sociale duurzaamheid, vormde het Terug naar de Buurt-project een ideale omgeving om de waarde van deze theoretische inzichten in en voor de praktijk te onderzoeken. Janssen maakte daarbij dankbaar gebruik van de Capability-benadering van de Indiase econoom en filosoof Amartya Sen. Deze kritische en pragmatische benadering van menselijke vrijheid biedt houvast bij het maken van normatieve keuzes over de sociale aspecten van gebiedsontwikkeling. Keuzes die zowel in de programmatische als ontwerptechnische fase van gebiedsontwikkelingen gemaakt worden, bewust en onbewust.

Buurtevaluaties

De publicatie bespreekt de inspiratie en impact van de Capability-benadering op de praktijk van gebiedsontwikkeling. Hoofdstukken 1 en 2 introduceren het belang van sociale duurzaamheid voor gebiedsontwikkelaars en duiden hoe we deze ambitie het beste kunnen begrijpen. Hoofdstuk 3 zoomt in op de Capability-benadering en de toepassing ervan voor gebiedsontwikkeling. Hoofdstuk 4 bespreekt vervolgens hoe deze benadering inspiratie en handvatten meegaf bij het uitvoeren van buurtevaluaties in het Terug naar de Buurt-project. Dit hoofdstuk presenteert ook de uiteindelijk ontwikkelde handleiding.

Hoofdstuk 5 zoomt weer uit en agendeert welke vragen nog beantwoord moeten worden, met een focus op het lerend vermogen dat nodig is om sociale duurzaamheid te borgen in gebiedsontwikkelingen. Evalueren en leren is namelijk een eerste stap, maar wat is ervoor nodig om de opgehaalde lessen op te slaan in het collectief geheugen – binnen en tussen organisaties, nu en in de toekomst? Hoewel deze publicatie zich in eerste instantie richt op private gebiedsontwikkelaars, is de inhoud ook relevant voor een breder palet aan partijen bij gebiedsontwikkeling. Denk aan conceptontwikkelaars en medewerkers van woningcorporaties tot en met social designers, adviseurs en beleidsmedewerkers van gemeenten. Sociale duurzaamheid vraagt namelijk nadrukkelijk om een gezamenlijke aanpak: niemand kan het zelf maken, maar iedereen kan eraan bijdragen.