Opinie Het regeerakkoord van de nieuwe regering leidt volgens columnist Ellen van Bueren tot institutionele onzekerheid. En dat terwijl er al een sterk gevoel van onbehagen in de samenleving bestaat. Hoe daarmee om te gaan? Van Bueren gelooft in het realistisch optimisme waarbij burgers op een positieve manier het heft in eigen hand nemen.
Met maatregelen als het opschorten van het Nationaal Programma Landelijk Gebied, het Nationaal Groeifonds, het flink korten op de Klimaatfonds en het substantieel verminderen van het aantal ambtenaren creëert de huidige regering flinke onzekerheid voor overheden, ondernemers, investeerders en burgers. Dit zorgt voor institutionele onzekerheid: we weten niet meer zo goed wat we van onze instituties kunnen verwachten, de betrouwbaarheid neemt af.
Het gevoel van maatschappelijk onbehagen, zoals de WRR dat vorig jaar noemde, wordt verder gevoed door de veranderende geopolitieke omgeving, waaronder de oorlog in Oekraïne, en een veranderend klimaat, met onder meer de toenemende zorg over waterveiligheid.
Deze institutionele onzekerheid komt bovenop de onzekerheid die een flink aantal burgers zelf voelt. De WRR wijst erop dat de aandacht vaak uitgaat naar het aanpakken van externe omstandigheden die de onzekerheid veroorzaken. Verbetering van de persoonlijke controle over het leven is echter doorgaans een betere sleutel tot een vermindering van het onbehagen – zowel op institutioneel als op individueel niveau. Hoewel daar de nodige kanttekeningen bij te plaatsen zijn (is onzekerheid bijvoorbeeld wel eerlijk verdeeld?), is dit een interessante gedachte in een turbulent tijdsgewricht.
Het vorige week gepresenteerde plan ‘Ruim baan voor Rotterdam’ is een mooi voorbeeld van realistisch optimisme
Wat kunnen we ons voorstellen bij persoonlijke controle? In negatieve zin kunnen we denken aan de boze burger die omwille van het individuele belang bezwaar maakt tegen besluiten die veranderingen met zich meebrengen in de buurt. Denk ook aan de protesterende XR-ers op de snelweg. Gelukkig zijn er ook optimistischer vormen te bespeuren. Deze stoelen weliswaar op individueel initiatief en individuele veerkracht, maar hebben voor ogen dat het samenwerken aan collectieve oplossingen ook individuen baat.
Het is een combinatie van bleek optimisme, meliorisme en radicaal optimisme. Bleek optimisme is een term die de hopeloosheid en uitzichtloosheid van een situatie verbindt met de hoop op verbetering. Voor steeds meer mensen in de wereld lijkt bleek optimisme een laatste redmiddel om te leven in moeilijke omstandigheden. Radicaal optimisme gaat juist uit van de daadkracht van het individu om zaken naar eigen hand te zetten, als je maar wilt en erin gelooft. Dat laatste is voor een artiest als Dua Lipa, die haar album zo heeft genoemd, misschien wel opgegaan; ze kwam immers uit een geteisterd Kosovo. Maar voor veel mensen is ‘meliorisme’, een term van John Dewey, pedagoog en psycholoog, haalbaarder en acceptabeler. Dit realistisch optimisme draait erom dat we er wel in geloven dat we, of de omstandigheden nu goed of slecht zijn, vooruitgang kunnen boeken, maar erkennen dat dat zowel om individuele als collectieve inzet vraagt.
Het vorige week gepresenteerde plan Ruim baan voor Rotterdam is een mooi voorbeeld van realistisch optimisme. Een coalitie van bewoners en bewonersvereniging BTV Rotterdam Airport, ondersteund door Urgenda, ontwikkelde een integraal plan met ruimte voor veel woningen, bedrijvigheid, bomen en water. De maatschappelijke kosten-batenanalyse laat zien dat dit plan 2,5 à 3 miljard euro meer oplevert voor de regio dan het huidige vliegveld. Realistisch optimisme kan ons dus veel brengen. Initiatieven als Ruim baan voor Rotterdam laten zien dat mensen, in hun persoonlijke omgeving en in hun professionele rol, met anderen de ruimte kunnen vinden om het heft in eigen hand te nemen – ook in turbulente, onzekere tijden.
Cover: ‘Ellen van Bueren Column Cover’ (bron: Esther Dijkstra)
Door Ellen van Bueren
Hoogleraar Management van Stedelijke Ontwikkeling aan de TU Delft
