Rijksadviseurs: maatschappelijke meerwaarde moet essentieel uitgangspunt worden

Maatschappelijke meerwaarde gaat voorbij aan de financiële en de gebruikerswaarde van een gebouw en beschrijft juist de ruimtelijke en sociale waarde voor de omgeving. Die meerwaarde ontstaat door verder te kijken dan de waarde die het vastgoed zelf heeft als publieke of maatschappelijke functie. Denk aan een kasteel dat kan dienen als ontmoetingsplek voor de buurt, het fraaie uitzicht vanaf een dijk of de toegankelijkheid van een historisch stuk groen.

In het deze maand verschenen adviesrapport Rijk als rentmeester: sturen op maatschappelijke meerwaarde is het CvR in de basis positief over de positie die het begrip maatschappelijke meerwaarde inneemt in de missie van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB). De dienst, die twaalf miljoen vierkante meter aan gebouwen en negentigduizend hectare grond beheert, heeft het beste voor met de portefeuille. Alleen, stelt het CvR, legt het sturen op maatschappelijke meerwaarde (die lastig in geld is uit te drukken) het alleen nog te vaak af tegen “sober en doelmatig” handelen. Voor zowel de lokale context als voor de eerdergenoemde “zachte” waarden is volgens het CvR weinig ruimte binnen het huidige stelsel.

Extra vinkje

Een gemiste kans noemen de auteurs van het rapport deze ontwikkeling. Want juist in deze tijd waarin opgaven als de klimaatverandering, de afname van biodiversiteit en de energietransitie centraal staan, zouden de gebouwen, objecten en gronden van het Rijk volgens het CvR veel meer een onderdeel van de oplossing moeten zijn.

Ja, benadrukt het CvR ook, dat advies ligt geheel in lijn met de doelstellingen die de betrokken partijen al hebben geformuleerd. Maar er zijn wel aanpassingen nodig op beleids- en uitvoerend niveau om ervoor te zorgen dat het begrip geen extra vinkje op een projectlijst blijft, maar ook een essentieel uitgangspunt wordt binnen het beleid.

Actieve rol

In het rapport maakt het CvR onderscheid tussen adviezen voor beleidsdepartementen en voor het Rijksvastgoedbedrijf zelf. Wat betreft dat laatste is de conclusie vooral dat er een bredere opvatting moet komen over de rol die de dienst speelt. Kijk niet alleen meer naar het beheer, maar speel een actievere rol in het creëren en behouden van die meerwaarde, adviseert het CvR. Bijvoorbeeld door in het begin van het proces al gedegen vooronderzoek te doen, zodat behoeftes van de andere gebruikers (omwonenden, marktpartijen, recreanten) vast kunnen worden gesteld.

Meerwaarde kan bijvoorbeeld gerealiseerd worden door de omgeving in een vroeg stadium bij het onderzoek naar gedeelde belangen te betrekken. Daarbij is het volgens het CvR ook van belang om als RVB kritische vragen aan opdrachtgevers en gebruikers te blijven stellen en verder te kijken dan de meetbare factoren op de korte termijn. Door een overstijgend doel te formuleren wat betreft het creëren van de meerwaarde, kunnen de verschillende doelstellingen worden gekoppeld en kan de omgeving ook direct worden geïnformeerd.

Omgevingsbudget

Voor de beleidsdepartementen adviseert het CvR de Nationale Omgevingsvisie als houvast te gebruiken. Door het rijksvastgoed in te zetten voor de realisatie van de vier prioriteiten van de NOVI, kan er direct worden gestuurd op maatschappelijke meerwaarde. Daarnaast is het volgens de auteurs van belang om uitvoerende organisaties als Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer en andere lokale partners een afwegingskader met maatschappelijke meerwaarde als eis mee te geven, zodat evaluatie op dit punt ook echt mogelijk is. Tot slot hamert het CvR op het vrijmaken van een omgevingsbudget voor het vooronderzoek of het opzetten van kennisteams - en ervoor te zorgen dat die kennis ook behouden blijft. 

Cover: Pixabay