Samenwerken aan een energieneutrale wijk

Lokale duurzame energie en het net: ‘Small is beautiful’

Duurzame decentrale energievoorziening is iets van de laatste jaren, stelt Han Slootweg (manager Innovatie bij netwerkbedrijf Enexis en deeltijdhoogleraar Smart Grids aan de TU Eindhoven). Daarvoor was er eenrichtingsverkeer: van hoogspanning (elektra) naar laagspanning en distributie via honderdduizenden verdeelstations (transformator knooppunten). Gelukkig is het elektriciteitsnet technisch geschikt om twee richtingen op te werken. Voor het gasnetwerk geldt dat niet. Hoewel er in theorie ruim voldoende energie beschikbaar is om iedereen van duurzame energie te voorzien, levert dat nog wel uitdagingen op – technisch en procesmatig. Elektriciteit is qua kosten/baten niet goed op te slaan, waardoor vraag en productie op ieder moment moeten kloppen. Het net kan nog een flinke extra vraag en/of productie aan en flexibel reageren op de dynamiek om duurzame energie te kunnen integreren. De capaciteit van de netten wordt pas een probleem als de lokale opwek en het verbruik sterk verschillen: in Duitsland wordt windenergie vooral in het noorden opgewekt, dat geeft problemen met transport naar het zuiden. Slimme netten moeten helpen dit te voorkomen. Om de elektriciteitsvoorziening betrouwbaar en betaalbaar te houden bij een toenemende decentrale productie, een stijgende vraag en een toekomstig groter aandeel van elektra, is een hogere flexibiliteit aan de gebruikerskant nodig en de toepassing van slimme netten. En daarbij een veranderende rol van de netbeheerder, want het energienet dient het gekozen energieconcept te ondersteunen. Daarvoor is tijdig overleg noodzakelijk. Bovendien kan de netbeheerder als onafhankelijke, deskundige partij adviseren, kunnen verbruiksgegevens gebruikt worden en bevorderen netbeheerders graag het energiebewustzijn, onder andere via de slimme meter, om energiebesparing en draagvlak voor duurzame energie te stimuleren.

Waalfront Nijmegen

Het Waalfront strekt zich uit langs de Waal, vanaf het spoor tot aan de nieuwe stadsbrug en is ongeveer 30.000 m2 groot. De ontwikkeling van het gebied wordt organisch ingevuld, waarbij ook de oplevering van de laatste delen is uitgesteld. Dat levert wel problemen in de grondexploitatie en maatschappelijke vragen op, maar de gemeente is ervan overtuigd dat doorgezet moet worden. ‘Dit is een uniek gebied, als het hier niet kan, dan kan het nergens’, aldus projectmanager Kees van Daalen. Onderdeel van het Waalfront-project is een warmtenet, waarbij de warmte betrokken wordt van de ARN in Weurt. Niet van de GdFSuez, omdat deze op termijn onvoldoende leveringszekerheid biedt.

Dit project heeft een lange geschiedenis: in 1992 werd een eerste gesprek met Nuon gevoerd. Startidee was een wijk met 12.000 woningen die voorzien zouden worden van duurzame energie (restwarmte was beschikbaar in Nijmegen). Nu zijn 4.000 woningen aangesloten op stadswarmte die nog niet duurzaam geproduceerd wordt. In 2012, na beïnvloeding door de Gelderse Natuur en Milieufederatie, is een contract getekend voor duurzame verbranding in 2015 voor 14.000 woningen. Het is een complex project waar veel partijen bij betrokken zijn, ook op provinciaal niveau. Risico’s komen niet bij de consument te liggen doordat de provincie met een achtergestelde lening de risico’s afdekt. Afvalverbrandingscentrale ARN levert de warmte, Alliander legt de warmteleidingen aan tussen de bron en de concessiegebieden van NUON, en NUON draagt een groot deel van de investeringen: deze partij sluit de woningen aan en wordt leverancier. Nuon heeft in haar risicoanalyse rekening gehouden met een beperkte bedrijfstijd van ARN en teruglopende vraag vanuit de woningen. Ook dan was de businesscase sluitend te maken.

Een warmtenetwerk is moeilijk te realiseren, tenzij het netwerk in eigendom is bij de gemeente of netbeheerder. Juist doordat de netbeheerder publieke aandeelhouders heeft, kan het soms mogelijk worden dit soort projecten uit te voeren. Tegelijkertijd geldt voor netbeheerders dat alle aansluitingen eenzelfde vastrecht betalen, waardoor de businesscase voor dure aansluitingen niet op die manier sluitend te maken is.

Toekomst

Er wordt gedacht aan een toekomstige koppeling van het Nijmeegse met het Arnhemse warmtenetwerk. Bestaande wijken kunnen in de toekomst worden meegenomen, vooral grootverbruikers en hoogbouw van woningcorporaties is goed aan te sluiten. Het hele bestand is in kaart gebracht en met woningbouwcorporaties besproken, met de warmteaansluiting is ook de CO2-uitstoot van oude woningen terug te brengen. Wat doe je als de hoeveelheid restwarmte ten gevolge van gescheiden inzameling minder wordt? Het net kan misschien ook op geothermie worden aangesloten. Of op verschillende kleinere bronnen. Bovendien zijn forse investeringen in de warmtevoorziening misschien niet nodig en moeilijker terug te verdienen als in toekomst de woningen energiezuiniger worden. Het vastrecht is een punt van discussie. Voor huizen die nu gebouwd worden is nog maar de helft van de energie nodig. In de toekomst zijn woningen wellicht energieneutraal, maar moet het verbruik nog altijd gebalanceerd worden met behulp van de netaansluiting. Daardoor blijven vaste kosten bestaan.

31 januari 2013
Organisatie: Natuur & Milieu in samenwerking met Netbeheer Nederland en TenneT

Zie ook:

- Duurzame energie in een nieuwe realiteit, scriptie Lisanne Snoeijen
- Praktijkcongres Gebiedsontwikkeling 2013: Waalfront Nijmegen, masterplan nieuwe stijl