Rotterdam Maritiem District

Richting geven aan ‘goede groei’

23 november 2018

5 minuten

Verslag De groei van de stad is geen doel op zich. Het gaat om goede groei, de zorgvuldigheid en inclusiviteit ervan. Daarover was consensus tijdens het Stadmakerscongres in Theater Rotterdam, waar de groei van de Maasstad centraal stond. Een noviteit dit jaar is dat acht wethouders én de burgemeester aanwezig zijn. Belangrijk, want bij het formuleren van ‘goede’ groei ben je waarden aan het bepalen, en dan komt al snel de politiek om de hoek kijken. De redactie Gebiedsontwikkeling.nu ging op zoek naar de waarden die volgens de stadmakers ‘goede groei’ bepalen.

Stadmakerscongres 2018, Rotterdam

Rotterdam groeit en zal voorlopig blijven groeien. Op de korte termijn bouwt de stad 18.000 woningen en op de lange termijn 50.000. Er ligt een grote verdichtingsopgave, die de stadmakers kunnen aanwenden om samen aan de kwalitatieve ontwikkelingen in de stad te werken. Paul Becht (regiomanager BPD ontwikkeling) stelt dat we opgaven als klimaatadaptatie, energietransitie en circulariteit moeten koppelen aan verdichting: “Maak het compact en intensief. Iedere vierkante meter zo intensief mogelijk gebruiken. Dan kom je al snel op multifunctioneel ruimtegebruik en deelgebruik.”

In de binnenstad spelen gecombineerde opgaven van wonen, werken en recreatie, waardoor sprake is van concurrerende ruimteclaims. Mattijs van Ruiven, hoofd Stedenbouwkundige van de gemeente Rotterdam, geeft aan dat de vervoersknooppunten de belangrijkste lijnen zijn waarlangs de groei op korte termijn plaatsvindt. De randen van de stad vormen belangrijke verdichtingsplekken als je verder in de toekomst kijkt. De uitdaging is om met deze verdichting de plekken een kwalitatieve meerwaarde te geven. 
Het is duidelijk: voor Rotterdam staat het maken van kwaliteit voorop bij de verdichtings- en intensiveringsopgave. Tijdens de verschillende sessies van het congres komt naar voren dat er verschillende perspectieven zijn op waarden die de kwaliteit bepalen.

Perspectieven op kwaliteit
De Rotterdamse experimentele en vernieuwende architectuur levert van oudsher een bijdrage aan maatschappelijke vraagstukken, aldus Michelle Provoost, directeur van International New Town Institute en partner bij Crimson Architectural Historians. Dit architectuurklimaat komt voort uit een vruchtbare laag van stadmakers; deze laag kun je zien als voorwaarde voor kwaliteit. Rotterdam brengt de kennis uit de leef- en ontwerpwereld samen. Wanneer optimistische krachten zich mobiliseren, ontstaan er kansen voor kwaliteit. Maar de beleidsmakers kunnen de ontwikkeling van de populariteit van de stad nauwelijks bijhouden. Hierdoor kan de stad volgens haar minder goed sturen op kwaliteit.

Volgens Jeroen Dirckx, partner en stedenbouwkundige bij KCAP Architects&Planners, ontstaat kwaliteit wanneer ontwerpers meedenken met grote opgaven als verdichting, klimaatadaptatie, energietransitie en circulariteit in design-led processes. Ontwerpers zijn generalisten die niet pas aan het eind van een opgave in beeld moeten komen, maar juist ook aan het begin van de opgave-definitie een bijdrage kunnen leveren. Daar moeten ontwerpers wel toe in staat gesteld worden door opdrachtgevers. Ontwerpen kunnen soms botsen met wetgeving. Met ontwerpend onderzoek kun je verkennen waar de wetgeving oplossingen voor de grote opgaven van deze tijd in de weg staat. Willem Sulsters, directeur Gebiedskwaliteit & Vastgoed van de gemeente Rotterdam, geeft aan dat het gaat om het vinden van gedeelde waarden, wil die wetgeving aangepast kunnen worden, want die wetgeving is er natuurlijk niet voor niets. Volgens Sulsters heerst het gevoel dat we ons moeten haasten om de kwantitatieve opgaven te halen, terwijl het juist om belangrijke kwalitatieve opgaven gaat.

Kwaliteit krijg je door waarden vast te stellen. Maar hoe meet je kwaliteit en waarden? In de gebiedsontwikkeling wordt waarde vaak gemeten aan de hand van financiële waarden. Maar zo maak je geen stad. Gezien het brede spectrum aan mensen die zichzelf stadmaker noemen, zou je een breed scala aan het meten van waarden kunnen verwachten. Kristian Koreman, oprichter en directeur ZUS, illustreert dit aan de hand van de diversiteit aan ondernemers en bedrijven in het Rotterdam Central District. Zo kan het Cambridge Innovation Center kwantitatief aantonen hoeveel bedrijven het aantrekt en hoeveel banen dat genereert, maar is de (culturele) waarde van het Schieblock lastiger in een Excel-tabel te vatten.

Politieke rol bij waardebepaling
Koreman vraagt zich af of de gemeente, en dan met name de gemeentelijke politiek, daadkrachtig genoeg is om de regie te voeren en de verschillende waarden op verschillende manieren te meten en mee te nemen in beleidsvorming. Welke waarden zwaarder wegen hangt weer af van welke wind er waait na een collegewisseling. Om hierover een scherper gesprek met de politiek te kunnen voeren, zouden er meer van dit soort stadsfora moeten zijn waar je inzicht krijgt en mee kan praten over belangrijke politieke beslissingen in gebiedsontwikkeling.

De waarde van onderwijs
Zoveel stadmakers, zoveel waarden. Vaak wordt tijdens het Stadmakerscongres benadrukt dat we samen de stad maken. Maar vanuit wiens perspectief doen we dat? Een opvallende partij waar tijdens het congres aandacht naar uitging, is het onderwijs. Rotterdamse schoolbestuurders zetten zich samen met de gemeente Rotterdam in om de kwaliteit en het keuzeaanbod van het onderwijs op Zuid te verbeteren. Dagelijks fietsen 2000 kinderen van Zuid naar Noord, om maar niet op Zuid naar school te hoeven. De samenwerking is erop gericht de ‘brugfietsers’ in Zuid te houden en kinderen zich via scholen meer thuis laten voelen in de wijken waar zij wonen. Schoolbesturen treden daarbij buiten hun eigen belangen en erkennen hun rol voor de wijk: “Scholen zorgen voor sociale cohesie en duwen de wijk vooruit”, aldus een van de schoolbestuurders. Onderwijs kan zo een interessante partij zijn voor gebiedsontwikkeling bij het najagen van bepaalde sociale doelstellingen. 
In de nieuwe Rotterdamse architectuurnota - op dit moment in de maak – ontbreekt volgens Michelle Provoost nog de aandacht voor onderwijs: “Rotterdam is een jonge diverse stad, het is belangrijk dat jongeren worden betrokken bij het maken van de stad en leren hoe deze stad in elkaar zit.”

Rol onderwijs in Hart van Zuid

Stadmakerscongres 01

‘Stadmakerscongres 01’

Een groep deelnemers vertrekt vanaf het Stadmakerscongres in Theater Rotterdam naar Rotterdam-Zuid, waar de grootschalige gebiedsontwikkeling Hart van Zuid in uitvoering is. Hart van Zuid is een publiek-private samenwerking tussen de gemeente Rotterdam en het consortium Heijmans en Ballast Nedam, ondersteund door 3i Infrastructure. Wanneer we uitstappen bij metrohalte Zuidplein, vertelt Diederik van Erkel, projectdirecteur Integrale Gebiedsontwikkeling, over de plannen om de openbare ruimte van het gebied op te knappen en het omvangrijke winkelcentrum toegankelijker te maken voor omwonenden. Waar hij nu met moeite boven het lawaai van de vertrekkende bussen uitkomt en we vooral veel infrastructuur om ons heen zien, verzekert hij dat het gebied over een aantal jaren een levendiger en een fijnere verblijfsplek zal zijn. Dit gebeurt onder andere door het toevoegen van een aantal nieuwe functies, zoals een theater en een zwembad van olympisch formaat. De plint van het winkelcentrum zal verlevendigd worden door ‘snellere’ horeca- en winkelfuncties, waar mensen op af komen die vervolgens ook weer doorgaan om bijvoorbeeld de metro te pakken.

Verlevendigen openbare ruimte
Een van de doelstellingen van Hart van Zuid is het verlevendigen van de openbare ruimte. Naast de fysieke transformatie kent Hart van Zuid een uitgebreid sociaal programma: het imago van Rotterdam-Zuid verbeteren, participatieprocessen toepassen en werk- en leerplekken realiseren voor mensen die een afstand hebben tot de arbeidsmarkt. Een behoorlijke opgave dus: op wiens schouders ligt die?
Bijzonder in deze gebiedsontwikkeling is de rol die het onderwijs speelt bij de sociale opgaven. Via leerprogramma’s op Mbo en Hbo-scholen werken studenten aan echte opdrachten (‘real-life-learning’) die passen binnen de gebiedsontwikkeling Hart van Zuid. Onderwijsinstellingen werken samen met ontwikkelaar Heijmans en de gemeente Rotterdam stelt zich daarbij faciliterend op.

Fijnere plek voor mensen
In de praktijk gaat dat bijvoorbeeld zo: studenten van het Techniek College voerden het project ‘Hartjes van Zuid’ uit in opdracht van Heijmans en gingen op zoek naar manieren om het gebied rondom Zuidplein vooral een fijnere plek voor mensen te maken. Na de observatie dat de openbare ruimte te weinig zitelementen heeft, bouwden studenten in samenwerking met een architect een zitelement dat inmiddels al in het gebied te zien is. 
Ook het Albeda college werkt samen met partijen om studenten via de ervaring van de praktijk te laten leren. De meerwaarde voor studenten: beter voorbereid zijn op het ‘echte’ leven. De meerwaarde voor gebiedsontwikkeling: het toepassen van lokale kennis, inzichten vanuit een verfrissende hoek en een extra handje hulp. 

Goede groei door ontwerpkracht

Als traditionele afsluiting van het Stadmakerscongres nodigt organisator AIR namens de Van der Leeuwkring jaarlijks een internationale ‘Guest Urban Critic’ uit, dit jaar de Britse architect David Adjaye. Hij reflecteert op ‘goede groei’ in Rotterdam en gaat hierover met burgemeester Ahmed Aboutaleb in gesprek. In Londen, zijn thuisstad, is Adjaye als een van vijftig ‘design advocates’ betrokken bij het programma Good Growth by Design, een programma opgesteld door de burgemeester van Londen om de groei van deze metropool om te zetten in ‘goede’ groei. Zo zijn de ‘design advocates’ een soort ‘design police’, grapt Adjaye.
Waar we in Rotterdam nog op zoek zijn naar hoe we dat nou doen en wat het is, ‘goede groei’, hebben ze dit aan de andere kant van het water al uiteengezet in het programma Good Growth by Design. Hierin wordt goede groei gezien als het maken van een meer inclusieve stad, die fijn is om te wonen, te werken en te bezoeken, en waar gezondheid en welzijn van alle Londenaren voorop staat. Door het opstellen van kwaliteitscriteria heeft Londen als doel de kwaliteit van de gebouwde omgeving in de hoofdstad te verbeteren en zodoende een duurzame, inclusieve stad te creëren in sociaal, economisch en ecologisch opzicht.

Adjaye moedigt Rotterdam aan na te denken over wat deze stad uniek maakt en niet wat de stad gelijk maakt aan andere steden. ‘You have all the ingredients to tackle the issues of the 21st century’, besluit Adjaye het gesprek. Met een burgemeester die de uitdagingen van de 21ste eeuw begrijpt, betrokken wethouders en een energieke gemeenschap van stadmakers is Rotterdam goed voorbereid voor een goede groei van de stad.

Van der Leeuwkringprijs

De samenwerking tussen de gemeente Rotterdam en de schoolbesturen voor Rotterdam-Zuid was genomineerd voor de Van der Leeuwkringprijs, toegekend aan initiatieven met uitzonderlijke waarde voor de publieke ruimte van Rotterdam. De winnaar was Robbert de Vrieze voor zijn “niet aflatende betrokkenheid als individuele Rotterdamse ondernemer bij de sociaal-ruimtelijke ontwikkeling van plekken en buurten in Delfshaven en op Zuid”. De derde genomineerde was Blue City, “een ontwikkeling van een plek van betekenis in de stad én een circulaire hotspot met (inter)nationale aantrekkingskracht”.


Cover: ‘Rotterdam Maritiem District’


Celine Janssen pp

Door Céline Janssen

Promovenda / onderzoeker Leerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft

Hedwig

Door Hedwig van der Linden

Onderzoeker Leerstoel Gebiedsontwikkeling TU Delft - H.vanderLinden@tudelft.nl


Meest recent

Hans-Hugo Smit Column Cover door Esther Dijkstra (bron: Illustratie Esther Dijkstra, bewerkte foto Matthijs van Roon)

Hugo, Hoyte, Kate and the Donald

Meer regie, wie is er tegen? We houden van krachtige teksten en beelden. Maar laten we ons nog wel regisseren? Hans-Hugo Smit prijst Hugo de Jonge maar vreest voor de uitvoering van zijn wet Versterking Regie Volkshuisvesting.

Opinie

18 maart 2024

Hotel New York in Amsterdam door ColorMaker (bron: Shutterstock)

Stedelijke identiteit en gemeenschapsvorming op gemeentelijk niveau

Veel (lokale) bestuurders maken graag aanspraak op ‘stedelijke identiteit’. Maar wat hebben de bewoners aan zo’n beeld, kunnen zij samen met de bestuurders dan ook de stad maken? Planoloog Frank van den Beuken zocht het uit.

Analyse

18 maart 2024

Arnhem door Marcel Rommens (bron: shutterstock)

Gevraagd: buitenlands kapitaal om de Nederlandse woningbouwambities te realiseren

Om in de komende jaren voldoende middeldure woningen te bouwen, is buitenlands kapitaal nodig. Cushman & Wakefield onderzocht hoe het investeringsklimaat voor internationale institutionele beleggers verbeterd kan worden.

Onderzoek

15 maart 2024