Casus Het gebied Strijp-S in Eindhoven is in 15 jaar getransformeerd van een afgesloten industriegebied (‘verboden stad’) tot een hippe gemengde stadswijk. De transformatie startte met een vrij gesloten proces, door de verkoop van Philips aan VolkerWessels. Geleidelijk ontstond een meer adaptieve strategie, met een grote rol voor andere partijen (zoals de woningcorporatie Trudo) en met meer behoud van erfgoed. Daarmee is deze gebiedstransformatie exemplarisch voor de veranderende tijdgeest rondom industrieel erfgoed en tijdelijke dan wel permanente culturele voorzieningen.
Nadat Philips in 1999 besloot zijn activiteiten te verplaatsen, kwam een reusachtig fabrieksterrein in het vizier voor transformatie. VolkerWessels won de aanbesteding van het gebied, samen met belegger Pensioenfonds voor de Bouw. Na de crisis die volgde op de aanslagen van 9/11 in 2001, trok de belegger zich terug en stond de integrale transformatie op losse schroeven. Uit angst voor verpaupering voelde de gemeente zich genoodzaakt alsnog mee te doen, waarna een publiek-private samenwerking (PPS) met de gemeente en VolkerWessels ontstond. Met bureau BVR werden relatief blauwdruk-gedreven plannen voor een 21ste-eeuwse stadswijk gemaakt, met in eerste instantie veel sloop en nieuwbouw. Tegelijkertijd startten onder aanvoering van woningcorporatie Trudo culturele activiteiten en kwam er ruimte voor creatieve start-ups.
Terwijl de eerste gebouwen werden gesloopt, ontstond wrijving in de PPS. Na veel overleg ontwikkelde men een nieuwe governancestructuur met een ‘Board of Inspiration’, bestaande uit vertegenwoordigers van VolkerWessels, de gemeente, de corporaties en supervisor Adriaan Geuze.
Niet veel later sloeg alleen ook de kredietcrisis in 2008 toe. De verslechterde financiële haalbaarheid werd beter door onder meer een innovatief parkeerconcept en meer behoud van erfgoed. Zo kwam er een grote – aanvankelijk tijdelijke, maar later permanente – skatehal die nog altijd veel bezoekers trekt. De sturing werd minder hiërarchisch, met een grotere rol voor Trudo en meer interactie met andere partijen. Stap voor stap ontvouwde zich een zeer creatief woon-werkgebied, met onder meer een filmhuis in het voormalige Natlab, een restaurant in de Radiohal en in de plint van het grootste centraal gelegen fabrieksgebouw showrooms, een winkelcentrum en een foodcourt.
Strijp-S wordt nu gezien als een innovatieve en creatieve stadswijk. Het heeft een hoogstedelijk en eigentijds karakter, waarbij het ‘rauwe’ industriële verleden wordt benut en omarmd. Het huisvest zo'n 500 nieuwe bewoners en 700 bedrijven. Daarnaast zorgen activiteiten als de Dutch Design Week voor extra bekendheid binnen en buiten Eindhoven. De hoge vraag naar woningen zorgt er bovendien voor dat er wachtlijsten ontstaan.
Strijp S wordt nog steeds gezien als een zeer succesvolle gebiedstransformatie, waarvoor veel belangstelling bestaat uit binnen- en buitenland. Het gebied won zowel de Gulden Fenix-prijs van het Nationaal Renovatie Platform als de NEPROM-prijs voor locatieontwikkeling.
Cover: "Strijp-S, Eindhoven" (CC BY-SA 2.0) by nandasluijsmans
Deze projectbeschrijving is afkomstig uit het essay 'Leren van stedelijke transformaties', over sturingsdilemma's en veerkracht in stedelijke gebiedsontwikkeling. Onderzoekers Wouter Jan Verheul, Tom Daamen, Erwin Heurkens, Fred Hobma en Simon van Zoest van de TU Delft (afdeling Urban Development Management en de Praktijkleerstoel Gebiedsontwikkeling) schreven dit essay op basis van onderzoek naar grote gebiedstransformaties uit het verleden. Lees het volledige essay, inclusief sturingslessen uit dit project, op de website van het programma Stedelijke Transformatie.
Cover: ‘Strijp-S, Eindhoven (CC BY-SA 2.0) by nandasluijsmans’
Door Simon van Zoest
Onderzoeker bij SKG TU Delft
