Thumb_landelijk_0_1000px

Toine Smits, Urban Regions in the Delta: 'Waardschap als nieuwe beheervorm'

5 maart 2013

3 minuten

Opinie Er waart een (her)nieuwde term rond in rivierenland: waardschap. Waar komt die vandaan en wat houdt die in? Toine Smits, hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen en projectleider van het URD-project Delta-Oost legt uit.

Halverwege de jaren ‘80 van de vorige eeuw werd plan Ooievaar ontwikkeld. Dit ruimtelijke plan beschreef de beoogde ontwikkeling van het Nederlandse rivierengebied. Doel was om het complete riviersysteem weer werkend te krijgen. De makers pleitten voor de verbetering van landbouw in komgronden, het inrichten van de uiterwaarden als natuurgebied en gemengd grondgebruik op de oeverwallen. Bij het geheel dienden de belangrijke historische aspecten bewaard te blijven. Bossen, moerassen, waterlopen en natuurlijke grazers dienden het biotische systeem te onderhouden. Hiervoor diende zo nodig de zomerdijk doorbroken te worden. Deze gedachte ging in tegen de destijds leidende gedachte dat gronden zo veel mogelijk geschikt dienden te zijn voor landbouw, waarvoor ruilverkaveling veel werd ingezet en ten koste ging van natuur en ruimte voor de rivier. Door de publiciteit die het plan kreeg, onder andere door toenmalig minister van Verkeer en Waterstaat Neelie Kroes, werd het plan veelvuldig geadopteerd in uitvoeringsplannen van projecten langs de grote rivieren in Nederland.

Hoe beheren we het rivierengebied?

In die tijd werd het woord ‘waardschap’ voor het eerst gebruikt, vertelt prof. Toine Smits. ‘Maar iedereen had na de euforie rondom het plan zo druk met de verwerving en inrichting dat nog niet goed nagedacht werd over een efficiënte beheervorm. Na de extreme hoogwaters met evacuaties in 1993 en 1995 sloeg de stemming rondom ongeremde natuurontwikkeling in de veel te smalle uiterwaarden om. Maar ja, we hadden wel een Europese Kaderrichtlijn Water en Natura 2000 die ook eisen stellen aan de ecologische kwaliteit van de grote rivieren. Het dilemma ‘natuur versus veiligheid’ was geboren. Probeerde het ene departement bosontwikkeling in de uiterwaarden te stimuleren, wilde het andere departement ze het liefst omzagen. Het goed regelen van onderhoud en beheer van de uiterwaarden werd een gecompliceerde zaak waarbij verschillende partijen betrokken zijn en voor onderdelen verantwoordelijk zijn. Dat is een lastige zaak als je een efficiënte vorm van beheer wil realiseren: goedkoop en goede balans tussen natuur en veiligheid.’

Daadkrachtige club

Deze setting bracht het URD-Delta Oost-team er toe om te onderzoeken welke governancestructuur de meeste mogelijkheden biedt om zo'n optimaal beheer te realiseren. Smits: ‘Daarbij hebben we de term ‘waardschap’ weer uit de kast getrokken en daar vorm en inhoud aan gegeven. Eigenlijk gaat het om een governancestructuur waarbij een gemandateerde club van experts en maatschappelijke vertegenwoordigers daadkrachtig kan handelen als het om beheer gaat. Daarnaast moet het ‘waardschap’ ook bij machte zijn om ecosysteemdiensten van de rivier te kunnen verzilveren zodat de onderhoud- en beheerkosten naar beneden gaan.’

Geen nieuwe bestuurslaag

Eigenlijk is het waardschap vergelijkbaar met het rentenierschap, zoals dit al bekend is uit het landgoederenbeheer of het Engelse stewardship, legt Smits uit. ‘Het waardschap is in ieder geval geen nieuwe bestuurslaag. Voor wie Josephine Green hoorde spreken op 19 november 2012 op het VerDus-congres: het betreft hier eerder een pannenkoek dan de laag in een pyramide. In het Delta Oost-project zoeken we samen met stakeholders uit het rivierbeheer naar de precieze inrichting van zo’n waardschap: wie moeten er in zitten en hoe vindt de besluitvorming plaats? We onderzoeken wat de wettelijke vrijheidsgraden zijn om zo'n waardschap te kunnen oprichten en wat de mogelijk financiële voordelen kunnen zijn. Of we de term handhaven, valt nog te bezien. Misschien is er verwarring mogelijk met de term ‘waterschap’ en het gaat hier toch echt om twee verschillende dingen.’


Cover: ‘Thumb_landelijk_0_1000px’



Meest recent

Een bovenaanzicht van een parkeerplaats door Bjorn Beheydt (bron: shutterstock)

Wat te doen met al die parkeerplaatsen? Twee voorbeelden van groot tot klein

Moeten we de automobiel nog wel zo’n prominente plek geven in de stad? Zijn er geen andere oplossingen denkbaar, die meer doen voor leefbaarheid en ruimtelijke kwaliteit? Twee projecten, in Texas en Nijmegen, laten zien dat het ook anders kan.

Analyse

9 juli 2025

Heerhugowaard door Rudmer Zwerver (bron: shutterstock)

Het vereveningsfonds: meer sturingskracht voor betaalbare nieuwbouw

Gemeenten zonder veel grond in eigendom kunnen met het vereveningsfonds sturen op het realiseren van betaalbare woningen. Platform31 bracht de ervaringen in drie gemeenten in beeld.

Onderzoek

9 juli 2025

Large Brown Meeting Table door Rawpixel.com (bron: shutterstock)

Ontwerpkracht moet een betere plek krijgen aan de bestuurstafels

Jutta Hinterleitner, Karin Peeters en Taco Postma schreven in opdracht van Platform Ontwerp NL een essay over hoe de kloof tussen ontwerp(ers) en bestuurders kan worden gedicht. Daarvoor werden negen projecten aan een analyse onderworpen.

Analyse

8 juli 2025