Twintig jaar SKG: kennis voor en door de sector

Met twee dames en twee heren hebben ze wel iets van ABBA weg, zij het dat de vier bestuursleden van de SKG zich niet met muziek bezig houden als wel met het reilen en zeilen van het vak gebiedsontwikkeling in Nederland. Aan tafel in het kantoor van NS Stations (waar voorzitter Sebastiaan de Wilde huist), stelt Ellen van Bueren zich als eerste voor. “Voor mij is het een onderdeel van mijn aanstelling aan de TU Delft. De SKG is gevestigd aan de TU Delft dus het is logisch dat je ook op bestuurlijk niveau medezeggenschap hebt in het bestuur, ook omdat de TU werkgever is van het personeel dat voor de SKG bij de universiteit in dienst is. En het gaat ook om het borgen van de wetenschappelijke kwaliteit en onafhankelijkheid, die is voor ons als wetenschappelijk instituut buitengewoon belangrijk. Gelukkig vinden alle andere leden en bestuursleden dat ook. Dus daar hebben we altijd mooie gesprekken over.”

Verdieping

Tobias Verhoeven, directeur van gebiedsontwikkelaar Synchroon, zit inmiddels al een jaar in het bestuur en heeft daar inmiddels de rol van penningmeester. “Ik bén gebiedsontwikkelaar en zo voel ik me ook. Ik vind het mooi om verschillende maatschappelijke opgaven te kunnen verknopen in mijn vak: sociaal, economisch, ecologisch, ruimtelijk. Dat is complex en wat ik van SKG dan heel mooi vind, is dat er verdieping plaatsvindt op die thema's vanuit de wetenschap en de praktijk. En dat ik zelf vanuit mijn rol als gebiedsontwikkelaar vanuit de praktijk mijn input kan leveren.” Irma Wooning, werkzaam bij de gemeente Alphen aan den Rijn als concerndirecteur Fysiek Domein, kan dat vanuit de publieke kant beamen: “Het is ook wie ik ben. Gebiedsontwikkeling verbindt en het veroordeelt mensen tot elkaar. Je wilt iets met elkaar en je moet iets met elkaar: dat onlosmakelijke boeit mij.”

En ook al spant de SKG zich al twee decennia in om hierover kennis te ontwikkelen en te delen, gebiedsontwikkeling is voor Wooning nog steeds “onontgonnen terrein”: “Niemand heeft alle wijsheid in pracht. Een terrein dat voortdurend in beweging is en waar toegepaste praktijkkennis domineert. Vanuit mensen die kunnen zeggen: dit werkt wel en dit werkt niet. Daarmee hebben de specialisten het niet voor het zeggen maar wijzelf. Hoe gaan we met de kennis die we nu hebben de gebiedsontwikkelingen van de toekomst maken? Ik vind het mooi om daar deel vanuit te maken.” Waarbij het volgens haar net zo belangrijk is dat de stadsontwikkelaars als de stadsbeheerders aan bod komen: “We zien steeds meer dat gebiedsontwikkeling tegen allerlei elementaire randvoorwaarden aanloopt: water, bodem, energie. Die kennis daarover moeten we dus naar voren en aan tafel halen en dat doet SKG.”

De genoemde voorzitter van de SKG loopt al het langste mee, zo maakt Sebastiaan de Wilde duidelijk: “Ik ben er sinds 2009 zelf bij betrokken, de NS was destijds een van de founding fathers van de stichting. Een station is per definitie gebiedsontwikkeling. Je kunt dat niet als een gebouw neerzetten en het dan erbij laten, het heeft alles met de omgeving te maken. Als civielingenieur ben ik al heel mijn leven hiermee bezig. We komen vanuit een situatie dat binnen de SKG de taken tussen de leden werden verdeeld, dus daar pakte ik ook mijn rol. Mijn inhoudelijke overweging is ook dat ik de SKG als een pure inhoudsclub zeer aantrekkelijk vind. Er wordt niet gelobbyd, het is niet bedoeld om projecten te acquireren. De liefde voor het vak druipt er vanaf; bij onze leden maar ook bij de organisatie aan de TU Delft.”

Grensvlak van opgaven

Overstappend naar de inhoud die hij noemde, geeft De Wilde aan dat de focus van SKG in de loop van de twee decennia flink is verbreed: “Het debat begon met de complexiteit van de binnenstad – veel partijen op de kleine ruimte en hoe dat goed te organiseren – maar inmiddels is heel Nederland gebiedsontwikkeling geworden. Door energie, water, infra, landbouw en ga zo maar door. Dat is het grensvlak waarop de SKG zich begeeft en waar ook nieuwe leden als bijvoorbeeld het ministerie van LNV op aanhaken. En alles wat nu politiek is, de verkiezingen komen eraan, gaat precies over deze systematiek.”

Ellen van Bueren vult aan: “In de gebiedsgerichte aanpak – van lokaal tot regionaal niveau met de RIA’s – komen veel agenda’s samen. Veel daarvan zijn toch sectoraal ingericht. En dat is heel lastig om die te verbinden, maar als je zodra je vanuit een gebied gaat denken, moet je gaan koppelen.” De TU Delft-hoogleraar noemt het project Ruimte voor de Rivier (inmiddels aan versie 2.0) als voorbeeld: “Het is ondenkbaar om dat zonder de principes van gebiedsontwikkeling te doen. Het Rijk ziet dat ook in. Niet voor niets heeft onze hoogleraar gebiedsontwikkeling Co Verdaas in zijn aanstellingsbrief als Deltacommissaris staan dat deze koppeling van meerwaarde is.”

Ruimte is op

Voor Irma Wooning is het klip en klaar: “De vrije ruimte in Nederland is op. De randvoorwaarden om de in gebruik zijnde ruimte opnieuw te verdelen, daar gaat het om. Wat bij provincies de ruimtepuzzel heet, en waar ze eigenlijk niet uitkomen, begint en staat of valt met hoe de partijen die aangesloten zijn bij SKG daar uitkomen. Met hun verschillende proposities, of dat nou de grootschalige gebiedsontwikkelingen zijn of de wat kleinere. Dus feitelijk leggen wij van onderop die puzzel met elkaar.” Van Bueren: “Tegelijkertijd zie je ook dat die randvoorwaarden heel erg aan het schuiven zijn. Door de klimaatverandering, de demografische ontwikkeling, de ruimtelijk-economische ontwikkelingen. Dus daar bevinden we onszelf eigenlijk op een onbekend terrein, zoals jijzelf al aangaf.” Wooning: “Toch is gebiedsontwikkeling the only way forward. Het is zeer zeker aan de leden van SKG om die boodschap voor het voetlicht te brengen. Zij zitten in het land op de plekken met mandaat.” De Wilde: “En dan helpt dat wij een veilige club zijn waarbinnen het gesprek daarover gevoerd kan worden.”

Tobias Verhoeven wijst op de naoorlogse herstructureringsgebieden als een typische opgave waarin de dimensies van gebiedsontwikkeling bij elkaar komen: “Daar wonen veel mensen die minder bedeeld zijn in het leven. Wijken met veel corporatiebezit. Dan heb je het erover hoe wij met ons vak – vanuit de ruimtelijke kant – impact op de sociaalmaatschappelijke kant kunnen maken. Binnen SKG zoeken we dan vanuit de verschillende disciplines de verdieping, we ontwikkelen vanuit de wetenschap én de praktijk. Ook het elkaar begrijpen is daarbij cruciaal. Uiteindelijk gaat het ook over het menselijke deel. Je kunt wel goed zijn in jouw eigen vak, maar leren van elkaar en het begrijpen op menselijk niveau is essentieel om die gebiedsontwikkeling in een bestaande wijk weer verder te brengen.”

Niet voor niets benoemde het SKG-bestuur voor 2025 ‘nieuw vertrouwen’ als het jaarthema. De urgentie speelt ook in de samenwerking met andere domeinen, benadrukt Wooning: “We moeten inderdaad stappen zetten naar het maatschappelijk domein. Je ziet het bijvoorbeeld rondom maatschappelijke voorzieningen, die komen soms veel te laat in beeld en aan bod. Het zijn toch echt aparte werelden, merk ik ook in mijn eigen praktijk. We moeten daar nieuwe verbindingen mee aangaan, denkende aan opgaven als bestaanszekerheid en een groene en gezonde leefomgeving.” Verhoeven: “Hoe gaan we in de toekomst in Nederland de zorg organiseren? Daar ligt ook voor ons een vraagstuk.” De Wilde: “Maar ook in brede zin: hoe leven mensen samen? Ook vanuit de wetenschap hebben we daarop niet alle antwoorden. Maar in onze community is het besef duidelijk dat we hier met elkaar een grote invloed op hebben. En dat we van daaruit bijvoorbeeld de gesprekken met verzekeraars en beleggers aangaan, zodat we de kennis in één keer breed kunnen delen.”

Volgens Ellen van Bueren raken we hier aan een van de kernwaarden van SKG, ook kijkend naar de toekomst: “Daarom is het interessant om het kennisprogramma erbij te hebben. Dat je de lessen van alle partijen die zijn aangesloten op kan halen. En kan kijken: wat is daar nou de gemene deler in? En hoe verhoudt zich dat tot wat we vanuit de literatuur en de theorie al weten?” Verhoeven kan dat onderschrijven: “het zorgt voor een basis en daar kunnen de leden dan zelf hun eigen nuances op aanbrengen. Want natuurlijk werk je met partners die gespecialiseerd zijn. Maar wij komen er zelf al achter, als het gaat over bijvoorbeeld de CO2 reductie, dan moet je zélf ook de keten in om ervoor te zorgen dat het op de juiste manier gebeurt. Dus je moet jezelf ook verder specialiseren op al die thema's in het vak – en daarom is het soms ook zo ingewikkeld.”
Naast de themabijeenkomsten en de ledenvergaderingen waarbij kennis wordt gedeeld – ook op operationeel niveau – benadrukken de bestuursleden het belang van de opleidingen. Aan de universiteiten en hogescholen maar bijvoorbeeld ook bij de Master City Developer. Wooning: “Ook dat is zo’n veilige omgeving waar allerlei partijen elkaar tegenkomen en waar de kruisbestuiving kan plaatsvinden.”

Zoektocht voor bestuur

De groei van SKG in 20 jaar tijd naar circa 60 leden is iets waar het huidige bestuur volop over nadenkt, zo geeft Sebastiaan de Wilde bij het slot van het gesprek aan: “We ontstonden uit een wat select clubje partijen – het paste aan één tafel – dat elkaar vond op de ambitie om kennis uit wetenschap en praktijk te verbinden. Maar inmiddels zijn er zoveel provincies, zoveel gemeentes, zoveel ontwikkelaars aangesloten, dat eigenlijk bijna de hele sector nu ontsloten wordt. Dus dat geeft voor ons de zoektocht weer: is het langzamerhand niet ook een stichting voor de hele sector? En wat betekent dat dan? Dit najaar gaan we daar met de leden over in gesprek, over hoe zij dat zien.”