29 januari 2016
3 minuten
Persoonlijk Aan het 'open' publiceren van wetenschappelijk werk, zoals het kabinet wil, zitten haken en ogen, volgens een kritische adviesraad.
Interview Valerie Frissen, hoogleraar ict & social change
Het streven van het kabinet naar vrije toegankelijkheid van wetenschappelijke kennis en publicaties moet veel beter worden doordacht. Zogeheten open access heeft meer haken en ogen dan in Den Haag wordt aangenomen, is niet goedkoper, vraagt veel van wetenschappers en leidt niet vanzelf tot meer kennisbenutting.
Dat is de kritische strekking van een advies van de Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie (AWTI) dat woensdag is gepubliceerd. Staatssecretaris Dekker van onderwijs had daarom gevraagd in de aanloop naar het Nederlandse EU-voorzitterschap. Open access en open science zijn in dat kader voor hem belangrijke thema’s.
Die Europese agenda ligt in het verlengde van het kabinetsbeleid dat steeds meer Nederlandse wetenschappelijke publicaties in open tijdschriften moeten verschijnen. Nu al is open publiceren een voorwaarde bij onderzoek dat met publiek geld wordt betaald, bijvoorbeeld via NWO. ‘Het uitgangspunt om kennis die met publiek geld is verkregen, ook echt openbaar te maken, is principieel belangrijk. Maar we moeten het niet zien als een doel in zichzelf’, zegt Valerie Frissen, hoogleraar ict & social change aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en lid van de AWTI-adviescommissie die het rapport opstelde.
Zou de staatssecretaris blij zijn met uw advies? U lijkt te zeggen dat er onvoldoende is nagedacht bij het streven naar open access.
‘Het is goed dat er politieke druk op zit. We zijn, laat ik zeggen, constructief kritisch. Vrije toegankelijkheid van wetenschap is een groot goed, maar de buitenwereld heeft er niet vanzelf iets aan: daarvoor is meer nodig dan alleen het openstellen van kennis.’
U vraagt zich ook af waarom wetenschappers het zo graag zouden willen.
‘Wetenschappers omarmen het principe. Maar ook zonder open access weten zij elkaars werk prima te vinden. De meerwaarde zit vooral in een bredere maatschappelijke benutting: de buitenwacht kan zelden zomaar met wetenschappelijke kennis uit de voeten. Voor burgers en maatschappelijke organisaties is het al snel te gecompliceerd.’
Er moet dus meer gebeuren dan de deur open zetten?
‘Voor echte overdracht zijn publicaties in laagdrempelige vakbladen van belang, goede lekensamenvattingen, platforms die kennis samenvatten en van context voorzien. Die bredere visie en aanpak ontbreekt vooralsnog.’
Er kleven ook nadelen aan een systeem van open access?
‘In elk geval niet alleen voordelen. Een belangrijk probleem is dat voor de wetenschap allereerst het publiceren in de toptijdschriften van belang is, die vaak nog niet open access zijn. Daar worden wetenschappers op afgerekend en dat laat je niet varen puur om het principe. En er is meer. Het is bijvoorbeeld niet gezegd dat het systeem goedkoper wordt als auteurs voor publicatie gaan betalen in plaats van de lezers van het blad waarin het staat. Linksom of rechtsom kost het geld.’
Misschien zelfs wel meer?
‘Nu onderhandelen de uitgevers met de universiteiten over prijzen. Bij open access is de vraag hoe en wat de auteurs gaan betalen. Er moet een nieuw evenwicht gezocht worden.’
Wordt het wel wat, open access?
‘O, zeker wel. Een kwart tot de helft van alle artikelen is nu al open. Dat stagneert wat, maar de trend is duidelijk. Alleen verwacht niet dat daarmee meteen alles verandert. Daarvoor is een bredere aanpak nodig.’
Zie ook:
Cover: ‘2016.01.29_‘Vrije toegang tot kennis vergt meer’’
