Gebouw onder constructie in Rotterdam door Serhii Milekhin (bron: Shutterstock)

Waarom afvinkparticipatie niet genoeg is (zeker niet in kwetsbare wijken)

3 mei 2024

4 minuten

Analyse Veel bewoners van kwetsbare wijken ervaren tijdens herstructureringsprojecten onvoldoende grip op hun fysieke leefomgeving. De zogeheten ‘afvinkparticipatie’ leidt niet tot breed gedragen plannen die aansluiten bij de behoeften van huidige en nieuwe bewoners. Platform31 laat met behulp van drie experts zien hoe het wél kan.

Nanke Verloo, universitair docent Stedelijke Politiek en Planologie aan de Universiteit van Amsterdam, trok vorig jaar al de conclusie op Gebiedsontwikkeling.nu: burgerparticipatie zonder een politiek gesprek leidt alleen maar tot frustraties. Het gaat volgens Verloo vaak al mis in de aanloop naar een participatietraject, omdat burgerparticipatie nogal eens van een dubbele agenda wordt voorzien. Er is de ambitie om besluitvorming democratischer te maken én de wens om tegenstanders te overtuigen. Onnodig, zegt Verloo, omdat participatie helemaal geen tegenstand vermindert. Burgers worden zich juist bewuster van hun ideeën en visies. Tegelijkertijd is de invloed van burgers beperkt.

Die ambities leiden volgen haar alleen maar af van waar het wel over zou moeten gaan: de ervaringen en ideeën van burgers gebruiken als een belangrijke bron van kennis om plannen of beleid te verbeteren. En om ruimtelijke planvorming goed te laten aansluiten bij de lokale leefwereld van bewoners. Waarbij dat laatste overigens niet betekent dat bewoners altijd hun zin moeten krijgen. De kwaliteit van burgerparticipatie verbetert als er eerlijker, transparanter, bewuster en dus ‘politieker’ in wordt geopereerd. Geen participatie voor de bühne, maar daadwerkelijk werken aan betere plannen en beleid. En dan stellen ambtenaren zich ook op als de verbindende factor tussen de deelnemers, de onderwerpen, de politieke afwegingen en de soorten kennis die worden ingebracht tijdens bijeenkomsten.

Conflict is niet erg

Verloo is een van de drie experts die Platform31 raadpleegde tijdens het webinar Herstructurering 2.0: Voorbij Afvinkparticipatie. Doel daarvan was te achterhalen hoe bewonersbetrokkenheid het beste kan worden gerealiseerd bij de herstructurering van kwetsbare wijken. De politieke opgave in deze wijken is duidelijk. Er ligt een grote herstructureringsopgave en tegelijkertijd concentreren veel maatschappelijke uitdagingen zich op deze plekken. Bovendien staat het vertrouwen in de overheid er flink onder druk. Die complexe cocktail zorgt ervoor dat goede bewonersbetrokkenheid belangrijker is dan ooit, maar waarschijnlijk ook lastiger is dan ooit.

Conflict onderling hoeft helemaal niet erg te zijn. Durf participatie daarom weer politiek te maken
Nanke Verloo

Verloo zegt dat betere participatie de professionals helpt die met die herstructurering aan de slag gaan. Zij maken betere plannen en krijgen reële inzichten uit de wijk boven tafel. Zij waarschuwt er tijdens het webinar voor dat de verwachtingen van participatie vaak te hoog gespannen zijn. Het gevolg is dat initiatiefnemers teleurgesteld raken door het proces en de uitkomsten. “Denk niet dat je met participatie het wantrouwen van burgers in de overheid kan herstellen.” En beschouw het niet als een wondermiddel om onderlinge tegenstellingen glad te strijken. In plaats daarvan kan het helpen om wrijving en conflict op een constructieve wijze de ruimte te geven. Verloo: “Conflict onderling hoeft helemaal niet erg te zijn. Het afwegen van de verschillende belangen en visies is juist waar participatie over gaat, dus daar moeten we niet bang voor zijn.”

Gemeenschap smeden

Ook Femke Nales van Storypro, gespecialiseerd in het ‘narratief’ evalueren van participatieprocessen, benadrukt het belang van het ‘juiste’ participatietraject in dit soort herstructureringsprocessen. Bewoners blijven volgens haar regelmatig in verwarring achter, zeker in de wijken die hiermee te maken krijgen. Dit komt doordat de vorm en de inhoud van het proces niet vanzelfsprekend voldoende aansluiten bij hun belevingswereld. Ook komt het voor dat bewoners hun input niet terugzien in hun omgeving. Er is dan vaak sprake van ‘afvinkparticipatie’. Oftewel inspraak als een (verplichte en juridisch juiste) procedurestap waarin het ontbreekt aan de intrinsieke motivatie om inwoners echt te laten meedenken en meedoen.

Zo smeden we samen een gemeenschap waarin we elkaar leren kennen, leren samenwerken en op een andere manier nadenken over wijkvernieuwing
Tijmen Hordijk

Deze constatering vraagt volgens de experts van gemeenten dat deze tijdens de herstructureringsopgave actief op zoek gaan naar wat ze níét vanzelf zien of horen. Daar is niet één methode voor. Tijmen Hordijk, programmamanager bij Wijkmakers in Groningen, benadrukt tijdens het webinar daarom het belang van het verder ontwikkelen van het vakmanschap van de wijkprofessionals. Vaak zijn namelijk verschillende benaderingen nodig om een goed beeld te kunnen vormen van de leefwereld en bewoners te activeren. Bovendien zijn er verschillende typen bewoners, die in meer of mindere mate bereikt worden en betrokken kunnen zijn bij participatieprocessen.

Winkelstraat in Groningen door Wolf-photography (bron: Shutterstock)

‘Winkelstraat in Groningen’ door Wolf-photography (bron: Shutterstock)


Hordijk: “Wijkmakers is een lokaal leer- en inspiratienetwerk waar professionele organisaties en bewoners met elkaar leren over wijkvernieuwing. Ons doel is de kennis over de wijkvernieuwing in Groningen te vergroten en die kennis te delen. In Groningen hebben we met elkaar afgesproken om te werken aan radicaal gelijkwaardige samenwerking en Wijkmakers draagt daaraan bij door samen te leren. De expertise van bewoners wordt honderd procent meegenomen.” Hordijk en zijn collega’s doen dat door professionals, bewoners en studenten structureel te laten samenwerken. Zij ontmoeten elkaar tijdens maandelijkse wijkwandelingen en bespreken dan één centraal thema en ontdekken hoe ieder tegen de wijk aankijkt. “Zo smeden we samen een gemeenschap waarin we elkaar leren kennen, leren samenwerken en op een andere manier nadenken over wijkvernieuwing.”


Lees het volledige artikel op de website van Platform31.


Cover: ‘Gebouw onder constructie in Rotterdam’ door Serhii Milekhin (bron: Shutterstock)


Jasper_monster_sandervanwettum door Sander van Wettum (bron: SKG)

Door Jasper Monster

Redacteur Gebiedsontwikkeling.nu


Meest recent

Deelnemersraad SKG december 2024 door Ineke Lammers (bron: SKG)

De RIA’s bij de SKG Deelnemersraad: van Word via Maps naar Excel

Bij de halfjaarlijkse deelnemersraad van de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) stond het instrument van de Regionale Investeringsagenda (RIA) centraal. Zowel publieke, private als maatschappelijke organisaties kunnen hiermee aan de slag.

Verslag

6 december 2024

GO weekoverzicht 5 december 2024 door Gebiedsontwikkeling.nu (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

Dit was de week met experts in alle soorten en maten

Deze week meldden zich opvallend veel experts met hun inzichten op Gebiedsontwikkeling.nu. Van de juristen aan de SKG-Thematafel tot recensie-experts Haan & Laan en van het Verbond van Verzekeraars tot onze eigen redactie.

Weekoverzicht

5 december 2024

Landgoed Wickevoort Cruquius door AM Gebiedsontwikkeling (bron: AM Gebiedsontwikkeling)

Groen, ruim en duurzaam: op Wickevoort komen mens en natuur samen.

In het groene Cruquius verrijst Wickevoort: een groene wijk met 860 natuurinclusieve woningen. Het oude landgoed krijgt nieuw leven met een focus op gemeenschapsgevoel en houtbouw. Ontwikkelaar AM en de gemeente werken samen.

Onderzoek

5 december 2024