Voor het voormalige landgoed Zijdebalen aan de Vecht, waar ooit de zijde-industrie was gevestigd en dat later een industrieterrein was, hebben Mulleners+Mulleners en Rijnboutt tussen 2007 en 2011 het stedenbouwkundig plan gemaakt. Zijdebalen is een nieuwe wijk met een zeer hoge woondichtheid. Inmiddels hebben de laatste bewoners hun intrek genomen.

In opdracht van C.V. Zijdebalen (samenwerking tussen Hurks en Van Wijnen) en de gemeente Utrecht is in 2007 begonnen met de herbestemming van dit bijzondere stukje Utrecht. Bestaande gebouwen, waaronder enkele monumenten, zijn gerestaureerd, oude gemeentelijke kantoren herbestemd of vervangen door nieuwbouw. Zo’n zevenhonderd woningen in vier contrastrijke bouwblokken met een divers woonprogramma – van studentenwoningen in de toren tot stadswoningen aan het water – zijn gerealiseerd. Zijdebalen is inmiddels een van de dichtst bebouwde buurten in Utrecht. Op een steenworp van het centrum, ademt het toch een rustige, aangename en groene sfeer.

Richard Koek, partner bij Rijnboutt, vertelt: “In het ontwerp van het stedenbouwkundig plan gaat het om meer dan het realiseren van woningen in een hoge dichtheid. De architectuur is niet het meest belangrijke, de zorgvuldig ontworpen gebouwen ondersteunen de ruimte, het water en het groen. We laten zien hoe je een stad maakt die pas tot leven komt als mensen van jong tot oud er wonen en gebruik maken van onder andere de horeca, een grote sportschool, werkplekken en diensten in de plinten. Wanneer bewoners dingen organiseren in hun gemeenschappelijke tuinen, voor de deur borrelen met hun buren of een straatfeest geven.

Rijnboutt heeft geen kopie gemaakt van de binnenstad van Utrecht, maar creëerde wel een mooi stedelijk beeld dat past bij het historische centrum. Een royaal opgezet centraal plein geeft ruimte aan de verdichting. De straten met bomenrijen komen uit op dit plein en versterken de relatie van het gebied met de Vecht en de binnenstad. Er rijden weinig auto’s; er is vooral ruimte voor voetgangers en fietsers en voor kinderen om te spelen. Plantenbakken, trappetjes en banken vormen aangename details, bomen en kleurrijke vaste beplanting zorgen voor een lommerrijke plek waar bewoners graag verblijven en elkaar ontmoeten.

De interessante geschiedenis die Zijdebalen karakteriseert is bewust zichtbaar. Sporen uit het verleden liggen door de hele wijk verspreid. De gevaarlijk snelstromende Westerstroom, de gracht die de Rijn met de Vecht verbindt en nog steeds onder de Westerdijk door loopt, heeft in het ontwerp de vorm van een grote ‘vijver’ gekregen die gevoed wordt door het water uit de Westerstroom, en voorzien is van kades en waterplanten. De naamgeving van de straten refereert aan de Zijdefabriek die hier tot in de 19e eeuw stond. Ook verwijzen oude hekken, poorten tot het binnenterrein en sporen in de grond naar het unieke verleden.

Rijnboutt ontwierp een modern horecapaviljoen als een landschappelijk object aan het plein waarin een bestaand trafostation is geïntegreerd. Het paviljoen met restaurant en terras in de zon is een van de beste ontmoetingsplekken van de wijk. Tekeningen en stadsplattegronden van de voormalige buitenplaats met zijdefabrieken zijn op de gevels geprint. De wijk is een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van Zijdebalen. “Er zijn geen bordjes met uitleg, mensen moeten het zelf kunnen ontdekken. Het is immers geen museum”, zegt Koek.

Zijdebalen is een toekomstbestendige wijk. Wat er al was is maximaal benut door bestaande gebouwen te sparen en te transformeren. Er is een grote variëteit aan flexibel in te delen gebouwen gerealiseerd die aan veranderende woonwensen en functies kunnen voldoen. Ook is slim omgegaan met de opvang van regenwater. En het vele groen heeft effect op de ecologie, voorkomt hittestress en draagt bovendien bij aan een mooie stadswijk.