Burger vol initiatief brengt risico's voor gemeenten mee

23 november 2012

3 minuten

Opinie Het is de droom van elke bestuurder: burgers die ten stadhuize komen melden dat ze graag de een of andere publieke taak voor hun rekening nemen. Maar de financiële risico's die dat met zich meebrengt worden onderschat.

Geef gemeente meer ruimte voor buffer door eigen inkomsten

Of het nu gaat om groenonderhoud of een energieproject, gemeenten hebben de afgelopen jaren kennisgemaakt met dergelijke initiatieven. De initiatiefrijke burger loopt nogal eens tegen een argwanend bestuur op; decennia burgerparticipatie en interactieve beleidsvorming ginge uit van meedoen, niet zelf doen.

Tegelijk zijn bestuurders blij. De gebraden hanen van de particuliere taakverlichting komen de hongerige kelen van gemeente op een juist moment binnengevlogen. De uitkering uit het gemeentefonds daalt, decentralisaties gaan samen met bezuinigingen, de kosten van de bijstand stijgen en het gemeentelijk grondbedrijf is niet langer een vaste inkomstenbron, maar een verlieslatende activiteit.

De waarde van 'vermaatschappelijking', de verzamelterm voor de trend, moet vooral gezien worden in niet-financiële termen; het is de vraag of een andere taakverdeling tussen publiek en particulier structureel minder beslag legt op publieke middelen. Minder sturing op publieke taken houdt meer risico's in: gaat er iets fout, dan is de reflex nog altijd: Wat gaat de wethouder daar aan doen? Risicomanagement is nog volop in ontwikkeling, terwijl de acceptatie van de risico's van initiatiefrijk opererende gemeenten minimaal is.

Sinds het lokaal bestuur zichzelf uitriep tot eerste overheid, is daar door het Rijk enthousiast op gereageerd met een decentralisatieagenda die haar weerga niet kent. Na de welzijns- en ondersteuningstaken die aan gemeenten werden overgedragen, zijn nu taken op het gebied van jeugd, werk, en zorg en AWBZ onderweg.

Decentralisaties zijn, met de trend van vermaatschappelijking, een bron van risico en dat is op zichzelf geen probleem. Veel ernstiger is het structurele gebrek aan aandacht voor die risico's, te meer daar die maatschappijbreed niet worden aanvaard. Aandacht voor die risico's draagt bij aan een beperking ervan; het noodzaakt tot een besluitvorming waarin ook de effecten van publieke pech worden meegewogen.

Door de crisis is versneld zichtbaar geworden dat ook overheden reële risico's lopen, die uiteindelijk neerslaan bij burgers, meestal in financiële termen. Denk aan de tekorten bij de gemeentelijke grondbedrijven. Ook zijn risico's richting overheden weggeorganiseerd door garantstellingen of deelnemingen in samenwerkingsconstructies.

De pech moet weg, maar waarheen als ook de gemeente geen middelen heeft om een handje te helpen? Nog steeds mogen gemeenten niet voorzien in meer eigen inkomsten, bijvoorbeeld door een vergroot eigen belastinggebied. Eigen inkomsten zijn een adequaat middel om voorzieningen in stand te houden en een buffer te vormen voor tegenslag.

Risico's van overheden - publieke pech - zijn een realiteit en een constante bij elk overheidsoptreden en verdienen alle aandacht. Niet om tegen elke prijs alle onheil te willen afdekken, wel om evenwicht aan te brengen tussen het te lopen risico en maatregelen om de kans hierop te beperken.

Het regeerakkoord 2012 noodzaakt tot een nieuw risicoparadigma dat niet alleen tegemoetkomt aan de veranderde verhoudingen tussen privaat en publiek, maar ook aan de nieuwe verantwoordelijkheden van het lokaal bestuur.


Friso de Zeeuw door - (bron: gebiedsontwikkeling.nu)

Door Friso de Zeeuw

Adviseur gebiedsontwikkeling en emeritus hoogleraar gebiedsontwikkeling TU Delft

Portret - Kirsten Veldhuijzen

Door Kirsten Veldhuijzen

Senior Adviseur, Raad voor het Openbaar Bestuur / Raad voor de Financiële Verhoudingen


Meest recent

Suikerterrein vanaf de oever door Rinske Brand (bron: Rinske Brand)

Cultuur & GO #10 Suikerterrein Groningen: laboratorium voor de stad

Waar eerst de bieten werden verwerkt tot suiker, ontstaat nu een nieuw Gronings stadsdeel. Rinske Brand ging kijken op het voormalige Suikerunieterrein en sprak met betrokkenen over een gebied waar vooralsnog de tijdelijkheid regeert.

Uitgelicht
Casus

4 december 2023

Fabriekshal van de Koninklijke Verenigde Leder B.V. in Oisterwijk door Marlies Bouten (bron: Wikimedia Commons)

KVL-terrein Oisterwijk, van leerlooierij tot aantrekkelijk woonmilieu

Een bijzondere mix van monumentale fabrieksgebouwen en nieuwbouw: het is te vinden op het voormalige KVL-terrein in Oisterwijk. Het programma Stedelijke Transformatie ging op bezoek en noteerde de lessen van een sterke publieke regie.

Casus

4 december 2023

Impressie van de fietser ervaring in Merwede door LOLA landscape architects (bron: LOLA landscape architects)

De auto’s de wijk uit, zo doen ze dat in Merwede

Wat draagt de privaat-publieke samenwerking bij aan de ambities van Merwede? Het samenwerkingsverband maakt de besluitvorming complex maar maakt ook dat alle partijen hun wensen en ambities in een vroeg stadium scherp moeten krijgen.

Analyse

1 december 2023