Onderzoek Met de introductie van het Dashboard Verstedelijking in oktober 2018 probeerde het College van Rijksadviseurs (CRa) inzicht te bieden in hoe de woningbouwopgave maatschappelijke meerwaarde oplevert. In een vorige maand verschenen memo evalueert het CRa de afgelopen jaren en worden mogelijke verbeterpunten benoemd. “Het dashboard kan veel bijdragen aan de discussie over verstedelijking in een regio, maar het proces moet daar ook wel op ingericht zijn.”
Bijna tweeënhalf jaar geleden presenteerde het CRa het Dashboard Verstedelijking. Aanleiding voor de introductie van het instrument was de wens vanuit de Rijksadviseurs om een veelzijdiger afwegingskader te hebben voor de locatiekeuze van woningbouw. “De woningbouwopgave is tenslotte niet alleen een doel op zich, maar vormt ook een middel om andere maatschappelijke doelen te bereiken.” Voorbeelden van deze doelen waren de economische vitaliteit, mobiliteitsgedrag, het versnellen van de energietransitie en de leefbaarheid van bestaande wijken.
Generatie vooruit
De introductie van het Dashboard zorgde destijds voor wisselende reacties. Zo adviseerde emeritus-hoogleraar Friso de Zeeuw het CRa om ‘zijn huiswerk helemaal over te doen’. Hij omschreef de intentie van de studie als prima, “maar de uitwerking schiet schromelijk tekort. Methodologisch schiet het in de modellenbenadering tekort, de financiële conclusies zijn onnavolgbaar, het gebruik van onderzoeksbronnen is eenzijdig en een reality check van de locaties ontbreekt.” Kritiek die door toenmalig Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving Daan Zandbelt werd gepareerd. “Argumenten om de conclusies te weerleggen geeft hij niet.”
De centrale vraag die het CRa zich stelde was: op welke plekken genereert het bouwen van nieuwe woningen de meeste maatschappelijke meerwaarde? Het Dashboard Verstedelijking vergelijkt verschillende verstedelijkingsmodellen met elkaar op de schaal van een regio, en kijkt daarbij een generatie vooruit. Overheden kunnen zo geholpen worden bij het maken van integrale afwegingen in hun verstedelijkingsstrategie. De afgelopen jaren is het Dashboard onder andere toegepast in vijf woondealregio’s.
Regionale toepassing
In de memo 'Dashboard Verstedelijking: doorontwikkeling en toepassing’ kijkt het CRa hoe de implementatie van het Dashboard in de praktijk is verlopen en komen de Rijksadviseurs met verbeterpunten voor de komende jaren. Een van de conclusies is dat het instrument veel bij kan dragen aan de discussie over verstedelijking in een regio. “Na eerste toepassing in de woondealregio's is nu het moment om het instrument structureler te gaan inzetten in het (bestuurlijke) gesprek.”
Om het dashboard in de nabije toekomst goed als een gespreksinstrument te kunnen laten functioneren, is er volgens het CRa wel een belangrijke aanpassing nodig. “Het dashboard kan veel bijdragen aan de discussie over verstedelijking in een regio, maar het proces moet daar ook wel op ingericht zijn. In veel regio’s is er tot nu toe weinig tot geen ruimte geweest om uitkomsten, zowel ambtelijk als bestuurlijk, met elkaar te bespreken. Die ruimte zou veel meer gemaakt moeten worden.”
Ook wat betreft de output kunnen er nog stappen in de juiste richting worden gezet. Om de bestuurders goed te kunnen betrekken is het volgens de auteurs nodig de resultaten en het gesprek daarover af te stemmen op deze doelgroep. “Bij de eerste runs is de interpretatieslag en de bijbehorende rapportage niet meegenomen in de opdracht. Maar zonder deze interpretatie, het gesprek over de resultaten met de regio (inclusief bestuurders) en de implicaties ervan voor het regionale beleidstraject heeft een dashboardrun niet heel veel betekenis. Het is dus belangrijk om de duiding en interpretatie van de resultaten onderdeel te laten zijn van iedere regionale toepassing van het instrument.”
Scherpere inzichten
De memo laat ook zien welke adviezen en daaruit volgende aanpassingen de afgelopen jaren al zijn doorgevoerd op basis van de eerste ervaringen. Zo is de ideale schaalgrootte gevonden (niet een hele provincie, maar een regio met ongeveer tien tot twintig gemeenten), zijn indicatoren verbeterd en is er onderzoek gedaan naar aanvullende indicatoren voor bijvoorbeeld klimaatadaptatie en energietransitie. Data over werkgelegenheid en kennis over de ruimtevraag voor de nieuwe economie blijkt nog te ontbreken. Ook zijn scherpere inzichten en aannames nodig over de koppelingen tussen energietransitie, verstedelijking en mobiliteit. Het CRa hoopt met deze aanpassingen de maatschappelijke meerwaarde op de lange termijn te vergroten in beleidstrajecten van departementen en regionale overheden.
Lees de volledige memo op de website van het College van Rijksadviseurs.
Cover: ‘Eindhoven - Vogelvlucht’ door naren155 (bron: Shutterstock)
Door Jasper Monster
Waarnemend hoofdredacteur Gebiedsontwikkeling.nu
