Onderzoek De invloed van de gebouwde omgeving op de creativiteit van de gebruikers wordt in gebiedsontwikkeling steeds vaker erkend, maar concreet bewijs voor die relatie ontbreekt nog. Onderzoekers van de Rijksuniversiteit Groningen hebben in drie Nederlandse universiteitssteden geprobeerd te ontdekken wat de ruimtelijke mogelijkheden voor het bevorderen van creativiteit zijn.
In het vorige maand verschenen onderzoek The impact of the built environment on creativity in public spaces of Dutch university campuses and science parks gebruiken wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen campusterreinen in Amsterdam, Utrecht en Groningen om te kijken hoe de gebouwde omgeving van invloed kan zijn op de creativiteit van de gebruiker. Want wat zijn (naast de ontmoetingen tussen mensen) de ruimtelijke mogelijkheden voor het bevorderen van creativiteit?
Hierbij gaat het volgens de wetenschappers niet alleen om de fysieke mogelijkheden op een campus om jezelf creatief te kunnen uiten (zoals werkruimtes of voorzieningen), maar ook wat bijvoorbeeld de kans is om andere creatievelingen te ontmoeten – en hoe de gebouwde omgeving creativiteit kan belemmeren. In het onderzoek is in elke stad gekeken naar zowel de binnenstedelijke campus van de universiteiten als naar de campus aan de rand van de stad (de zogeheten scienceparken).
Op de zes universiteitsterreinen is aan gebruikers gevraagd te tekenen waar zij het afgelopen jaar kennis en ideeën met elkaar hebben uitgewisseld. Die ‘uitingen van creativiteit’ zijn door de onderzoekers weergegeven op kaarten van de zes gebieden. De afstand tussen de plek waar de uitwisseling heeft plaatsgevonden en de dichtstbijzijnde fysieke locatie (zoals een café, grasveld, speciale werkplek of bankje in de zon) is daarbij essentieel.
Groen en water
De wetenschappers stellen zichzelf in het Journal of Urban Design twee vragen. Welke onderdelen van de gebouwde omgeving stimuleren de hoeveelheid ontmoetingen waarbij creativiteit ontstaat? En hoe verschillen de zes campusterreinen in het faciliteren van deze ontmoetingen? Het antwoord op de eerste vraag is volgens de onderzoekers dat vooral de diversiteit van de openbare ruimte op de campussen zorgt voor creativiteit, in plaats van dat er één variabele (bibliotheken, cafés, natuur of open ruimtes in de buitenlucht bijvoorbeeld) uitspringt.
De gebouwde omgeving op de Nederlandse campussen is inderdaad van invloed op de creativiteit van de gebruiker
De analyses laten ook verschillen zien tussen de twee soorten campussen. Op de binnenstedelijke terreinen zijn campusgebouwen (van de bibliotheek tot het sportcentrum en van woonruimtes tot collegezalen) van groot belang, omdat de creativiteit vooral opborrelt in één of twee specifieke gebouwen. Op de scienceparken zijn de creatieve ontmoetingen veel meer verdeeld over het gehele terrein, waarbij het belang van gebouwen een stuk minder groot is. De analyses bevestigen volgens de onderzoekers het belang van maatwerk bij de inrichting van de gebouwde omgeving, omdat de resultaten tussen de verschillende soorten campussen verschillen.
Gevoel van een gemeenschap
De onderzoekers zijn wel erg voorzichtig met het extrapoleren van de resultaten en geven in het artikel ook de beperkingen van de gekozen onderzoeksmethoden aan. De respondenten mochten bijvoorbeeld zelf hun afgelegde routes tekenen, wat bij het digitaliseren tot dubbelingen kon leiden. Ook mochten respondenten geen locaties buiten de campus aangeven. Zeer concrete aanbevelingen zijn dan ook moeilijk te formuleren, zeggen zij.
Toch zijn er wel wat opvallende zaken waar gebiedsontwikkelaars mee aan de slag kunnen. Zo is het volgens de wetenschappers opvallend dat natuurlijke variabelen als groen en water, die in andere onderzoeken naar dit onderwerp veel naar voren komen, in dit onderzoek niet bijdragen aan de hoeveelheid ‘creatieve ontmoetingen’ op de campus.
De aanwezigheid van ontmoetingsplekken als cafés, restaurants en kantines zorgt daarentegen juist voor het gevoel van een gemeenschap en daarmee voor creatieve ontmoetingen tussen gebruikers met verschillende achtergronden. Ook is het opvallend dat wanneer de afstand tussen verschillende gebouwen op de campus groter wordt, het aantal ontmoetingen waar creativiteit gecreëerd kan worden afneemt. Op de scienceparken zijn meer openbare plekken waar mensen elkaar theoretisch kunnen ontmoeten, maar de campussen in de stad (waar de verschillende locaties dichterbij elkaar zitten) laten hogere concentraties aan ontmoetingen zien.
Niet in gevaar
Vorig jaar luidden de tien grootste campussen van Nederland al de noodklok vanwege de afwezigheid van de landelijke overheid bij de ontwikkeling van ‘het fysieke aspect van onderzoeks- en innovatie-ecosystemen op de terreinen’. Zij vonden dat zij qua beleid tussen wal en schip vielen omdat de betrokken ministeries geen actief beleid voeren, waardoor de ontwikkeling van de gebieden te veel de verantwoordelijkheid van provincies en gemeenten zou zijn. Zij pleitten voor een nationaal investeringsbeleid voor deze locaties om de ontwikkeling van de campussen niet in gevaar te laten komen.
Amerikaanse onderzoekers ontdekten eerder dit jaar al dat de invloed van de gebouwde omgeving op de mentale gezondheid veel groter is dan altijd werd gedacht. En niet alleen in Amerika staat de invloed van onze omgeving op ons geestelijk welzijn hoog op de agenda. Vastgoedprofessional en student Master Urban Area Development Renate Schultz-Zuidgeest stelt in haar onderzoek de vraag hoe gebiedsontwikkelaars ervoor kunnen zorgen dat mentale gezondheid en welzijn geen toevallige bijeffecten, maar juist bewuste perspectieven zijn bij de manier waarop we onze steden vormgeven.
Lees het volledige onderzoek in het Journal of Urban Design
Cover: ‘GRONINGEN, NETHERLANDS - FEBRUARY 15, 2019: Students enjoying the sun at the Groningen university campus’ door Marc Venema (bron: Shutterstock)
Door Jasper Monster
Waarnemend hoofdredacteur Gebiedsontwikkeling.nu
