De kloof tussen bestuur en straat dichten

De democratie staat onder druk door populisme, desinformatie en wantrouwen. Sociale media verspreiden polarisatie, terwijl traditionele (politieke) partijen worstelen met legitimiteit. Dit leidt tot maatschappelijke onrust en uitdagingen voor politieke structuren. De Wet versterking participatie op decentraal niveau, die op 1 januari 2025 in werking trad, verplicht gemeenten om burgers actief te betrekken bij voorbereiding, uitvoering en evaluatie van beleid.

Tijdens het recente SKG Jaarcongres kwam dit aan bod bij de deelsessie Participatie in GO. Het gesprek begon met de vraag: hoe kan participatie een vorm van samenwerkend bestuur zijn waarin sprake is van een continue, gelijkwaardige dialoog tussen verschillende partijen, waaronder burgers? Het gesprek verliep aan de hand van vier vragen.

Waarom, om welke reden vindt participatie plaats? Wie participeert? Het is cruciaal om te bepalen wie deelneemt aan het proces. Dit kan variëren van de algehele bevolking tot specifieke belanghebbenden. Wanneer participeren? Burgerparticipatie moet plaatsvinden in verschillende fasen van het beleidsproces, van beleidsvorming tot implementatie en onderhoud. En hoe participeren? Met welke mate van invloed en via welke methoden wordt geparticipeerd?

Kloof dichten

Als puber groeide ik op in een politiek actieve omgeving. Mijn vader was van 1984 tot 1990 VVD-raadslid. Mijn herinneringen aan het huiselijk raadsoverleg gaan vergezeld van de geur van sigaren in de woonkamer. Een belangrijk punt in deze periode was de herindeling van gemeenten. Door een bezoek aan de Tweede Kamer door VVD-leden werd de Wieringerwaard niet, zoals gepland, toegevoegd aan Niedorp maar aan het nabijer gelegen Anna Paulowna.

In 2012 was de uitkomst anders. Zo werd Barsingerhorn niet samengevoegd met de gemeente Schagen, maar opgenomen in de nieuwe gemeente Hollands Kroon. Mijn vader was ondertussen sinds 2008 gewisseld van politieke partij. De VVD werd LADA, een naam die vorig jaar is veranderd in LDA, wat staat voor Lokaal Democratisch Alternatief. Na de strijd voor de gemeentelijke herindeling nam mijn vader afscheid van de toen vier zetels tellende LADA-fractie.

De LDA bestaat nog steeds. Belangrijke punten voor deze partij zijn: transparantie in gemeentelijke besluitvorming, het stimuleren van burgerparticipatie en lokale betrokkenheid om de gemeenschap te versterken. Een kleine partij met drie zetels, met als ideaal: de kloof tussen bestuur en straat dichten.

Vertrouwen herwinnen

Deze partij is een illustratie van de groei van het aantal lokale partijen sinds de jaren negentig. Deze ontwikkeling weerspiegelt de behoefte aan democratische vernieuwing. Zoals in de deelsessie naar voren kwam, is burgerparticipatie een belangrijk middel om beslissingen te beïnvloeden, het vergroot de democratische capaciteit en helpt burgers hun burgerschapsvaardigheden te ontwikkelen. Participatieprocessen zijn ook sociale leertrajecten; door overleg kunnen deelnemers van elkaar leren. Luisteren is hierbij een belangrijke vaardigheid. Ook aandacht voor de emancipatie van gemarginaliseerde groepen is essentieel.

David Van Reybrouck, sinds dit jaar Denker der Nederlanden, kan gezien worden als grondlegger van de democratische vernieuwing in deze eeuw met zijn G1000-burgertop in 2011 in Brussel. Tijdens deze bijeenkomst kwamen bijna 1.000 gelote burgers samen om aanbevelingen te formuleren over sociale zekerheid, de verdeling van rijkdom in tijden van crisis en immigratie.

Maar vernieuwing stuit ook op valkuilen. Paul ’t Hart, hoogleraar Bestuurskunde en keynote spreker op het SKG Jaarcongres, waarschuwt voor ‘groupthink’: participatie mag geen speeltuin worden van hoogopgeleiden. Kijk naar Brazilië, waar informele bemiddelaars wijken verbinden, of naar het Groningse Toukomstpanel, dat via loting stille stemmen versterkt. Hybride methoden – fysieke bijeenkomsten én digitale tools – zijn nodig om iedereen mee te krijgen. Democratie draait niet om perfectie, maar om pogingen.

Kortom, lokale politiek – van de LDA tot burgerpanels – laat zien dat de democratie niet in ivoren torens woont, maar in wijk- en dorpshuizen en online fora. Participatie verhoogt de acceptatie van maatregelen en biedt waardevolle lokale kennis. Het vraagt moed: om te experimenteren, om macht te delen en om vertrouwen te herwinnen.