De Krijgsman in Muiden. Wat vinden Haan & Laan er eigenlijk van?

Met een zware explosie kreeg de Koninklijke Nederlandse Springstoffen Fabriek in 1972 landelijke bekendheid. Er vielen 2 doden en 3 zwaargewonden. In de wijde omgeving ontstond een ravage. Eerder in de twintigste eeuw, in 1947 en 1966, was dat ook al gebeurd, en in 1983 volgden opnieuw explosies. De vraag werd dan ook steeds urgenter of een fabriek met zoveel risico’s wel op een locatie zo vlakbij Muiden kon blijven. Eeuwen eerder speelde dezelfde vraag in Amsterdam. In 1700 explodeerde daar een buskruitmolen, en het stadsbestuur weigerde in te stemmen met herbouw. De eigenaren verplaatsten daarop de productie naar een locatie aan de Muidertrekvaart, ooit gegraven om zand van de Zuiderzee naar Amsterdam te vervoeren. Deze buskruitmolen, De Krijgsman, ontwikkelde zich tot een omvangrijk fabriekscomplex, dat een groot deel van de Rietpolder besloeg.

Het fabriceren van buskruit paste goed in de omgeving, die zich laat lezen als een kleine geschiedenis van de krijgskunde. Het Muiderslot verrees in de 13e eeuw om de monding van de Vecht aan de Zuiderzee af te schermen voor kwaadwillenden. Muiden is sinds de 15e eeuw een vestingstad en maakte achtereenvolgens deel uit van de Oude en de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling van Amsterdam. Aan de monding van de Vecht is halverwege de 19e eeuw ook nog eens een fort gebouwd, de Westbatterij. Op grond van de Kringenwet van 1853 mochten er tot op honderden meters omheen geen stenen gebouwen worden opgericht, zodat er zo nodig zonder al te veel moeite een vrij schootsveld kon worden gemaakt. Al met al een mer à boire van betekenissen om een nieuwe wijk in het verleden te wortelen.

Maar eerst moest afscheid genomen worden van het explosieve verleden. In 2004 was het eindelijk zover: de fabriek ging dicht. De gemeente en KNSF Vastgoed tekenden een intentieovereenkomst over functieverandering naar wonen en werken. Daarna kwam de herbestemming langdurig stil te liggen door een juridisch dispuut. In 2013 kon het proces weer worden vlotgetrokken met een Ambitiedocument, gevolgd door een Vaststellingsovereenkomst in 2014, het bestemmingsplan in 2015 en het Beeldkwaliteitsplan in 2016. Precies op tijd om in te spelen op de oplevende vraag naar nieuwbouwwoningen, na de jarenlange stagnatie door de kredietcrisis. In oktober 2017 ging de eerste paal de grond in.        

Foto: Haan en Laan

Het plangebied De Krijgsman beslaat 70 hectare. Tweederde daarvan wordt bebouwd. Muiden verdubbelt daardoor in bebouwd oppervlak en ook in aantal inwoners: van ruim 3.000 naar rond de 6.000. Het gebied kruipt aan tegen de wijk Noord-West, gebouwd in de jaren ’50 met steun van de kruitfabriek voor hun werknemers. Aan de noordkant ligt het IJsselmeer. Aan de zuidzijde grenzen Muidertrekvaart, Amsterdamsestraatweg en A1, die enkele jaren geleden een paar honderd meter naar het zuiden is verlegd. Aan de westzijde liggen rietlanden die intact blijven vanwege de natuurwaarde. Twee grillig gevormde plassen in het plangebied zijn een geschenk van dijkdoorbraken in een ver verleden.

Onze indruk van De Krijgsman

Een van de prachtig gerestaureerde fabrieksgebouwen vlakbij de hoofdtoegang herbergt het informatiecentrum. Gemotiveerde verkoopsters herkennen geïnteresseerde kandidaat-kopers. Kijken naar de achttien vierkante meter maquette? Of eerst een zitje en koffie, dan het aanbod: eventueel rijden we per Landrover u graag rond.

Wij gaan graag te voet verder en doen een eerste ontdekking: Albert Heijn nestelt zich straks in het vroegere ketelhuis. Niks boodschappen doen in een noodkeet, zoals bij veel nieuwbouwwijken de eerste jaren. Maar de supermarkt blijft nog ongeopend, terwijl de wijk al voor een flink deel bewoond is. Wie weet speelt hierbij dat AH op het nabij gelegen grootwinkelterrein (Maxis) al een concurrerende XL vestiging heeft.

We lopen verder de bouwterreinen op. Met in de toekomst zo`n 1300 woningen plus voorzieningen ligt de wijk in een eeuwenlang deels verboden bosgebied. Het vroegere gevoel van gevaar spreekt tot de verbeelding.

Nog steeds staan er veel bomen. Ze dienden als grondstof voor buskruitfabricage, en krijgen nu een recreatieve betekenis. Haan ziet dat de Japanse duizendknoop woekert. Bij het doorkruisen van het plandeel Strookerven valt een reusachtige woning in aanbouw op. “Voor slechts twee personen” verklapt een bouwer. “Bijzonder werk, maar ook ingewikkeld”. Wij voorspellen genoeg ruimte voor feestjes binnen zelfs de strengste corona-regels.

Aan de noordkant, tegen de dijk van het IJmeer aan, overvalt Laan heimwee. De vriendelijke volkstuintjes van een paar jaar geleden, zijn gesloopt. De terreintjes heten nu ‘diepe overtuinen’, via privébruggetjes verbonden met één van de 25 nog te bouwen dijkvilla´s, naar eigen ontwerp of ‘kant en klaar’ te koop.

Je kunt zien dat een kwaliteitsteam intensief meekijkt met de plannen, zodat de buurten elk een eigen karakter krijgen. Sloten en paden zijn te herleiden tot de productieprocessen die zich hier vroeger afspeelden en zij geven mede  structuur aan de  wijk.In De Krijgsmangeen pijnlijke contrasten die we elders tegenkomen in zoveel nieuwbouw. Het is hier aangenaam, nergens lelijke combinaties van een aaibaar rieten-dak huis naast een wit betonnen doos naast een catalogus notariswoning.  

Hier en daar verrijzen kleine kampioenen in het segment vrijstaande woningen, onder architectuur gebouwd met een strak welstandskader. Materialen zijn meestal zorgvuldig gekozen. Rond de Schootsveldlaan zien we veel hout of houtachtige materialen, teruggrijpend op de eisen van de Kringenwet uit 1853. Dat roept de sfeer op van woningen op het Amerikaanse platteland. Maar soms overheersen strakke gevels met beplating, sterk zwart en donkergrijs. Daar denk je te kijken naar heel dure, hoogstens sympathieke schuren, die een landelijk gevoel moeten oproepen. In die trant is er zelfs een garage die op een paardenstal lijkt. Langs de Waadse Poldergracht zien we mooie appartementsgebouwen, ware grachtenpanden, soms wat al te nadrukkelijk verwijzend naar pakhuizen of fabriekshallen met zaagtanddaken.

Aandacht genoeg voor samenhang tussen en binnen de buurten en voor aansluiting op het stadje Muiden. Passende bruggen en straatnamen. Er zijn meer dan zeven sloten om tegelijk in te kunnen lopen. Daarom zien we hekwerken rondom percelen zodat kleuters de wereld op eigen terreintje veiligkunnen ontdekken. Weinig privé-schuttingen, wel veel (houten) hekraamwerken met het idee dat de bewoner ze groen maakt.

Hoe komen we weg uit De Krijgsman? Met de fiets leg je vrij snel een flinke afstand af. De autobereikbaarheid, buiten spits- en file-uren tenminste, is prima. Te voet naar het openbaar vervoer? Dat betekent een heel stuk lopen naar bushalte ‘P+R Muiden’. Een bus door of langs de wijk ontbreekt, de norm om altijd binnen 500 meter openbaar vervoer te kunnen bereiken, wordt in De Krijgsman niet gehaald. 

De P+R halte biedt ruime parkeerruimte voor auto en fiets. Laan kijkt op de plankaart en ziet dat de looproute Krijgsman-bushalte vervelend blijft. Onbeschut en saai, en bij donker helemaal niet aantrekkelijk. En zeker geen veilige route voor hier ongetwijfeld noodzakelijk huishoudelijk personeel.

Reistijden naar het Gooi, Zuidoost en Almere zijn relatief kort. Naar Intercitystation Amsterdam Amstel reis je in ongeveer een kwartier met bus 328. Vanuit Amstel kun je slechts een deel van het land rechtstreeks bereiken. OV-hub Station Weesp ligt op een paar kilometer.  

Wat vinden we ervan?

Conclusie: een geslaagde, harmonieuze wijk door veel aandacht voor samenhang.  Hier is wel sprake van een vooral op de auto en e-bike gerichte bereikbaarheid. Te voet of met de fiets ligt het oude Muiden een paar minuten verder. Puntsgewijs onze vragen en tips over de toekomst.

Alternatief IJburg
Er trekken veel Amsterdammers naar deze locatie. Is het een alternatief voor IJburg? Het woningaanbod op IJburg betreft meer de maten van de grote stad en het grote water, hier overheerst geslotener buitengevoel. De vrijstaande woningen in De Krijgsman staan dichter op elkaar dan op het Klein Rieteiland in IJburg. Maar wie een beetje vrijstaand huis ideaal vindt kan ook in De Krijgsman terecht.

Net als in veel andere gemeenten rond Amsterdam ontbreken sociale huurwoningen in alle nieuwbouw. Het gevolg: nog grotere druk op de sociale huurwoningmarkt in de hoofdstad.

Foto: Haan en Laan

Verkeer scheiden
Een deel van het Beeldkwaliteitsplan is verouderd en verdient aanpassing.  Dichter bebouwde delen hebben veilige stoepen en aparte wandelroutes. Maar elders namen de ontwerpers ‘Shared Space’ als uitgangspunt: lopers, fietsers en soms autorijders door elkaar. Motto: ‘Hoe informeler, hoe beter’.  Een inmiddels achterhaald idee van vijf jaar geleden, toen het plan gemaakt werd, ziet Laan. Het verkeer verandert en snelheidsverschillen nemen fors toe. Uitsluitend waar heel veel (ontwijk)ruimte is of waar vrijwel niemand komt, is ruimte delen aan te bevelen. Waar snelle fietsers (bijna iedereen heeft straks een e-bike),  gewone voetgangers, hardlopers en anderen hun weg moeten delen, ontstaan steeds vaker conflicten en is scheiding de oplossing. Maak daarom in de eerste plaats een veilig en aangenaam klimaat voor lopers en wandelaars. Alleen zo groeit een wijk die uitnodigt tot spelen, honden goed uit te laten, hardlooprondes en slenterommetjes.

School
De school komt aan de rand van wijk en dat heeft voor- en nadelen. Als een plus zien we dat hier ook leerlingen uit oud-Muiden komen en dat zo contacten kunnen ontstaan tussen ouders en kinderen van het oude en nieuwe deel.  Maar een school centraal in een wijk is optimaal, geredeneerd vanuit het belang van het opgroeiend kind. Korte afstand, veilig, eerder zelfstandig van en naar school kunnen lopen of fietsen. Voorkom in elk geval files van auto`s en parkerende ouders en verzorgers, die anderen hinderen.  

Profijt of dreiging
Volgens het bestemmingsplan moet De Krijgsman ook voorzieningen bieden voor de bestaande bewoners. Oud-Muiden krijgt meer draagvlak voor bestaande voorzieningen en ondernemingen. Misschien meer drukte in het rustige deel van het jaar zonder boot- en ander toerisme. Onzeker is hoe sterk de Krijgsmanbevolking zich richt op Muiden. Je bent met auto of snelfiets zo in Amsterdam, Almere of in het Gooi en waarom zou je daar niet routine-boodschappen en andere spullen halen? Lokale verhoudingen worden in elk geval door elkaar geschud.

Ruigte
De opstellers van het Beeldkwaliteitsplan vinden dat ruigte en natuurlijkheid deel van de identiteit van het gebied zijn. Maar de steile oevers in de opgeleverde plandelen geven op dit moment een harde indruk aan het geheel. Zijn er genoeg natuurlijke oevers straks? Zouden meer waterplanten het hier en daar dreigende Legoland-gevoel kunnen voorkomen? Varen vanaf je huis via een eigen steiger met kano of ander bootje naar buiten, de wijde wereld in, wordt er alleen maar groener en leuker op. 

Cover: Esther Dijkstra