AI beeld van huis en bomen door Frederik van Schagen (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

De Omgevingswet als wondermiddel tegen het woningtekort: niet echt

19 januari 2024

5 minuten

Interview Hoogleraar Peter Boelhouwer en advocaat Anita Nijboer onderzochten de achtergronden en mogelijke oplossingen voor het woningtekort. Brengt de Omgevingswet dé doorbraak? ”Je hebt helemaal niets aan de Omgevingswet als de cultuur niet verandert.”

Dit artikel verscheen eerder in de Wintereditie 2024 van de Gebiedsontwikkeling.krant. De krant staat in het teken van de Omgevingswet en is hier te lezen. Omdat nog onduidelijk is wat de Omgevingswet in de praktijk betekent, hebben wij Frederik van Schagen gevraagd om de artikelen in de krant met AI-beelden te illustreren. Het hoofdbeeld van dit artikel is één van die beelden.

Waar ging het mis op de woningmarkt?

Peter Boelhouwer, hoogleraar Housing Systems aan de TU Delft: “Het is ons allemaal een beetje overkomen. We hebben jarenlang gedacht dat er niet veel aan de hand was. Minister Blok zei bij zijn afscheid in 2017 zelfs dat wat hem betreft de woningmarkt ‘af’ was. In het vakgebied is daardoor een houding ontstaan van: we zien wel of iemand met een initiatief komt. En nu is er door de combinatie van een forse daling van de productie en een forse bevolkingsgroei een enorm tekort ontstaan. De economische situatie maakt de perfect storm compleet. Heel bijzonder dat het beeld zo snel is omgeslagen. Er zijn geen eenduidige en eenvoudige oplossingen. Voordat je plannen hebt en er locaties beschikbaar zijn, ben je jaren verder.”

Wat kunnen we als vakgebied nog wel doen?

Boelhouwer: “Anita Nijboer en ik hebben drie richtingen aan de aanbodkant verkend. Allereerst het organiseren van meer woningen. Maar genoeg nieuwbouw realiseren gaat voorlopig niet gebeuren. Het aantal afgegeven bouwvergunningen loopt nog steeds terug. En als de vergunning er is, krijgen ontwikkelaars het project financieel niet meer voor elkaar. Richting twee is de bestaande voorraad effectiever inzetten. Mensen samen laten wonen, woningen splitsen.”

Constructie in het IJ, Amsterdam door Jasper Suijten (bron: Shutterstock)

‘Constructie in het IJ, Amsterdam’ door Jasper Suijten (bron: Shutterstock)


Anita Nijboer, advocaat en partner bij Six Advocaten in Amsterdam: “Alle woonvormen die geschikt zijn voor doelgroepen – anders dan een gezinnetje of alleenstaanden – worden nu vaak uitgesloten door gemeenten. Je mag niet met meerdere huishoudens wonen, dat willen gemeenten niet. Om hinder tegen te gaan, is dat logisch. Maar als je een grote woning hebt, waarom zouden daar geen twee gezinnen in mogen wonen? Heel gek dat er dit soort regels zijn in zo’n crisis. Terwijl de realisatie van tijdelijke woningen door de transformatie van bestaande panden op korte termijn juist wel kan.”

Je wordt aan de voorkant tegengehouden en dat is onbegrijpelijk
Anita Nijboer

Boelhouwer: “De derde richting is het maken van een flexibele schil met tijdelijke woningen. Het is te gek voor woorden dat er 1.800 tijdelijke woningen in de opslag klaarstaan. Maar het belangrijkste is: geld beschikbaar maken voor gebiedsontwikkeling. We zijn in slaap gesukkeld door de lage rente. Tegelijkertijd hebben we wel torenhoge ambities. Biobased materialen, twee derde betaalbaar en het liefst binnenstedelijk. Maar de wereld is veranderd door de gestegen rente en bouwkosten. Daarom moet je goed inventariseren waar het vastloopt. Misschien moet je wel de dichtheid of het woningaanbod aanpassen. En moet je altijd vasthouden aan twee derde betaalbaar?”

Welke rol kan de invoering van de Omgevingswet spelen in de strijd tegen het woningtekort?

Nijboer: “Dé oplossing zit niet in de Omgevingswet. Ja, de wet zorgt soms voor simpelere procedures. Het wijzigen van de functie van een pand kan na de invoering van de Omgevingswet ook met de reguliere, snellere procedure worden vergund. Maar de termijn van de aanvraag is nu vaak ook 8 weken, alleen in de praktijk werkt het niet zo. Dan wil een gemeente eerst een vooroverleg, komen er nog aanvullende eisen en moet alles eerst ook nog langs de wethouder. Dan ben je zo een jaar verder voordat er überhaupt iets gebeurt. Sommige gemeenten stellen zelfs dat je zonder dit vooroverleg geen aanvraag mag indienen. Nonsens natuurlijk. Je wordt aan de voorkant tegengehouden en dat is onbegrijpelijk. Elke gemeente heeft te maken met een tekort aan woningen.”

Kan het onder de Omgevingswet sneller?

Nijboer: “Nee, zeker niet. Neem de buitenplanse omgevingsplanactiviteit. Onder het oude recht werd voor een grote afwijking van het bestemmingsplan de uitgebreide procedure van zes maanden doorlopen. Onder de Omgevingswet is de beslistermijn voor een afwijking van het omgevingsplan altijd acht weken. Met één uitzondering: als het om een grote afwijking gaat én veel bedenkingen uit de omgeving verwacht worden.”

“Het college kan dan toch met een separaat besluit beslissen dat de uitgebreide procedure moet worden doorlopen. Onder de Omgevingswet is die uitgebreide procedure dus echt bedoeld als een uitzondering, liever niet dus. In de praktijk zie ik nu al dat gemeenten vanaf 2024 voor de zekerheid toch naar de uitgebreide procedures grijpen.”

Is de Omgevingswet dan wel hét wondermiddel?

Nijboer: “Het probleem zit niet in de procedures. Samen met de wet moet er vooral ook een cultuuromslag komen. De bedoeling is dat alles wettelijk gezien wordt versneld, maar de cultuuromslag is er nog niet. Benut die wet ook als zodanig, grijp niet de hele tijd terug op die uitgebreide procedure. Ga niet de hele tijd inzetten op een langdurig en uitgebreid vooroverleg. Ga niet eerst ellenlange beleidsstukken schrijven. Denk als vakgebied vanuit de geest van de Omgevingswet. De cultuuromslag is het allerbelangrijkste, nog belangrijker dan de wet zelf.”

Het idee van de Omgevingswet is goed, maar of de wet voor deze context handig is?
Peter Boelhouwer

Boelhouwer: “De Omgevingswet helpt niet op korte termijn. De planning en regie van al die projecten moet eerst nog afgestemd worden. De consequenties zijn ook moeilijk in te schatten. De wet is gemaakt voor minder Rijksregie. Dat is voor organische planologie misschien ideaal, maar niet voor centrale sturing. Ik weet niet of we hierop zitten te wachten. Het idee van de Omgevingswet is goed, maar of de wet voor deze context handig is? Dat betwijfel ik zeer. Projecten gaan op de korte termijn sowieso meer tijd kosten; ambtenaren moeten leren werken met de wet en er zal nieuwe jurisprudentie moeten worden vastgesteld.”

Bouwplaats woningbouw door fokke baarssen (bron: Shutterstock)

‘Bouwplaats woningbouw’ door fokke baarssen (bron: Shutterstock)


Nijboer: “De focus op plannen maken voor iedere bestuurslaag vind ik een nadeel van de wet, want het programma ligt er al: het woningtekort oplossen. Zorg er nu voor dat de mogelijkheden om dat te kunnen doen er ook zijn. Transformatie is het makkelijkst: maak dat mogelijk. Heeft het Rijk wel door hoe lang het duurt voor een gemeentelijke visie klaar is? Deze crisis los je niet op door weer een stuk te typen, maar door harde keuzes te maken. Die kunnen het best op nationaal niveau worden gemaakt in plaats van op gemeentelijk niveau. Verder vind ik de Omgevingswet een mooie wet. Ik denk dat ik een van de weinigen ben die enthousiast is. Alleen heb je er niets aan als de cultuur van degenen die de wet moeten uitvoeren niet verandert.”


Cover: ‘AI beeld van huis en bomen’ door Frederik van Schagen (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)


Jasper_monster_sandervanwettum door Sander van Wettum (bron: SKG)

Door Jasper Monster

Redacteur Gebiedsontwikkeling.nu


Meest recent

Waterfront Wateringseveld door Frans Blok (bron: Shutterstock)

"Water en bodem sturend is een waterschap dat zegt: hier mag je niet bouwen"

Noodzaakt de woningnood tot losser omgaan met 'water en bodem' als sturend principe? We moeten niet te dogmatisch zijn over waar we woningen bouwen, vinden ministers Mona Keijzer en Barry Madlener. Maar is dat wel verstandig?

Opinie

4 november 2024

Wonen in containers door Di Soccio Massimo (bron: Shutterstock)

Ongelukkige combi flexwoningen-netcongestie vraagt creatief stapelen

Netcongestie zet een rem op de snelheid waarmee bouwprojecten kunnen worden opgeleverd. Voor flexwoningen die in korte tijd worden gerealiseerd is dit bij uitstek een probleem. Creatief stapelen is vereist.

Onderzoek

1 november 2024

Biesbos onder water door Ruimte voor de Rivier door Natuur12 (bron: Wikimedia)

Overdiepse Polder al 25 jaar voorbeeld voor overheidsparticipatie

In de Overdiepse Polder werd het principe van water en bodem sturend al veel eerder toegepast. Ondernemers en bewoners kwamen in 2000 met een eigen idee: het terpenplan. Zo krijgt hoog water in rivieren de ruimte. Een project dat inspireert.

Casus

1 november 2024