Nieuws ‘Om de complexe processen in de stad te begrijpen is een systemische benadering nodig. Hierbij worden alle stromen in kaart gebracht: energie, afval, water maar ook sociale stromen. Zo wordt het krachtenveld in de stad duidelijk. Dat is metabolisme.’ Jeroen Visschers (Academie van Bouwkunst Rotterdam). De Rotterdamse Academie van Bouwkunst (RAVB) en AIR organiseerden een lezingenavond, een debatavond en een event op de IABR over de systemische benadering van de stad. Centraal daarbij stond een nieuw samenwerkingsverband: de Rotterdamse Metabolisten.
Een nieuwe beweging?
Zeven Rotterdamse bureaus hebben zich verenigd in het samenwerkingsverband ‘Rotterdamse Metabolisten’: Van Bergen Kolpa Architecten, Doepel Strijkers Architects, Except Integrated Sustainability, Paul de Graaf Ontwerp en Onderzoek, Superuse Studios, De Urbanisten en Studio Marco Vermeulen. De Rotterdamse Metabolisten zien zichzelf niet als een nieuwe beweging of gesloten collectief. Marco Vermeulen (Studio Marco Vermeulen): ‘We hebben geen vooraf bepaalde agenda. We zien dat we op dezelfde manier werken en willen strategische relaties aangaan.’ Dirk van Peijpe (De Urbanisten): ‘We delen vooral engagement over de kringloopbenadering.’
De systemische benadering
De systeemleer onderzoekt de samenhang van verschillende elementen in een groter geheel, in een systeem. De stad is zo’n systeem. Elementen of stromen daarin zijn bijvoorbeeld de kringlopen van water, energie, voedsel of afval. De meeste Rotterdamse Metabolisten kijken heel specifiek naar één kringloop. Dat is opvallend, juist omdat het metabolisme een integrale benadering voorstelt.
De Urbanisten kijken naar de kringloop van water in de stad. Dirk van Peijpe: ‘Voor ons is het Singelplan van Rose een grote inspiratie. Dat was een technische ingreep of ‘ingenieurskunst’ maar tegelijk ook stadsverfraaiing. Op dezelfde manier werken wij aan de kringloop van water in de stad. Het begint met het begrijpen van het systeem en dat koppelen aan een duurzaamheidsvraag. Hoe gaat de stad om met extreme situaties zoals hoogwater van vier kanten (zee, rivier, regen en grondwater)? Vervolgens gaat het dan niet om het sluiten van kringlopen, maar om het verbinden ervan.
‘De Rotterdamse Metabolisten - Afbeelding 1’
Van Bergen Kolpa Architecten onderzoekt de keten van voedselproductie. Jago van Bergen: ‘Opvallend aan oude stadskaarten is de ring van tuinbouw, zo dicht mogelijk bij de stad om verse groenten te leveren. Daaromheen lag een ring met veeteelt, het vee kon namelijk lopen waardoor de afstand tot de stad groter kon zijn. Door de jaren heen zijn productie van voedsel, verwerking, handel en consumptie steeds verder gescheiden. Wij herontwerpen de stadsranden en denken na hoe voedselproductie weer dicht bij consumptie kan liggen. Bijvoorbeeld door de aanplant van klimfruit in woonwijken.
Jan Jongert (Superuse Studios): ‘Op dit moment hebben de meeste stromen één enkele functie en ontstaat er veel afval en onbenutte restwaarde. Wij onderzoeken hoeveel afval een gebied zelf kan verwerken, maar maken door De Oogstkaart ook inzichtelijk waar er in de stad materiaal over is. Geld is ook een hele belangrijke stroom in onze benadering. Hoe houd je geld in de wijk en binnen het project?
‘De Rotterdamse Metabolisten - Afbeelding 2’
Tom Bosschaert (Except Integrated Sustainability) presenteert als één van de weinigen een integrale benadering: ‘Het metabolisme gaat over hele complexe systemen. Vergelijkbaar met je lichaam zijn dat systemen die we nog niet goed begrijpen. Ons uitgangspunt is om in die complexiteit te blijven en het niet te versimpelen. Dat doen we met een raamwerk (Symbiosis in Development) met daarin allerlei verschillende stromen gecombineerd. Het gaat om het creëren van een holistisch veerkrachtig systeem. Daarin krijgt elke stroom een drager, maar deze kan variëren terwijl het systeem intact blijft. Zo ontstaat een adaptieve stad met handelingsperspectieven voor de gebruikers.’
Nieuwe stadsontwikkeling?
Rotterdam ligt in een delta. Dat is bij uitstek een stromenlandschap. Daarnaast is er de haven. Die heeft van nature allemaal open stromen met het achterland. Kunnen de Rotterdamse Metabolisten stadsontwikkeling op een nieuwe manier vormgeven?
Marco Vermeulen: ‘Je probeert als ontwerper aan complexe systemen een richting te geven. De schaal van het systeem is interessant, niet een geografische grens. Meestal is de projectdefinitie de grens voor de ingreep, maar het liefst wil je op een hoger schaalniveau nog meer systemen aan elkaar koppelen.’ Paul de Graaf (Paul de Graaf Ontwerp en Onderzoek): ‘Als ontwerper kom je altijd te laat in het proces. Ik kan als klein bureau niet veel doen, maar wel zoeken waar ik het duwtje kan geven zodat processen gaan rollen en er nieuwe kringlopen ontstaan.’
De opgave lijkt vooral opdrachtgevers te vinden die mee willen denken in de stromenbenadering en tussen schaalniveau’s kunnen wisselen. Zoals industrietakken die zelf bezig zijn om te vernieuwen. Wytze Patijn: ‘Ondernemerschap is essentieel. Niet in je eentje als ontwerper de wereld willen uitvinden en gelijk hebben.’ Piet Vollaard: ‘De Rotterdamse Metabolisten zijn nu nog allemaal ontwerpers. Er missen heel veel andere disciplines aan tafel.’
Dirk van Peijpe: ‘Voor ons is de vraag hoe we elke ingreep in het systeem zichtbaar kunnen maken en kunnen vieren in de stad. Net als het Singelplan van Rose: gebiedsontwikkeling door publieke werken. Dan ontstaat een beter stadsklimaat en een beter stedelijk leven.’ Dat sluit aan bij de positie van Jan Jongert: ‘De ideale ruimtelijke ingreep is wat wij noemen de Cyclifier: een koppelaar van stromen die publieke, productieve of economische meerwaarde genereert.’
Cover: ‘2014.06.11_De Rotterdamse Metabolisten_660px’