Lancering Reiswijzer 2019 door Mariska van der Hee (bron: Akro Consult)

De toeslagenaffaire: geen ver-van-mijn-bed-show in gebiedsontwikkeling

11 februari 2021

3 minuten

Opinie Kwantificering van prestatie-eisen leidt tot meer dan de toeslagenaffaire alleen. Roger Kersten, partner en strategisch adviseur gebiedsontwikkeling bij Akro Consult, bespreekt de alternatieven voor gebiedsontwikkeling. "We moeten de goeie dingen doen, en niet alleen de dingen goed doen."

Het wordt de laatste tijd steeds duidelijker dat de kindertoeslagen-affaire staat voor iets groters. Rijksadviseur Wouter Veldhuis trekt begin deze maand in zijn column voor Gebiedsontwikkeling.nu een parallel met het ruimtelijk domein. Hij noemt de kwanitificering van de prestatie-eisen als oorzaak dat de overheid haar publieke verantwoordelijkheid kwijtraakt. Dit is mij uit het hart gegrepen, want mij bekruipt al langere tijd een toenemend onbehagen over de aanbestedingspraktijk in de gebiedsontwikkeling.

Dat onbehagen is niet omdat de doelstellingen van het transparant en doelmatig aanwenden van publieke middelen niet deugen, maar omdat de voorschriften voor en inrichting van de procedures beperkend zijn voor zowel de overheden als de marktpartijen. De kosten voor deelnemers zijn te hoog, de effectiviteit wordt in veel gevallen betwijfeld en het plan dat wint is niet altijd het beste plan. Wat is hier aan de hand?

Onder druk

De mededingingsregelgeving kent een aantal principes, waarvan ik er twee uitpik: er moet sprake zijn van een ‘level playing field’ voor deelnemers en de beoordeling moet op objectieve gronden plaatsvinden. Niets mis mee toch? Nee, met de principes niet natuurlijk, maar met de uitwerking in de praktijk wel. De aanbestedingsregelgeving werkt misschien goed voor sectoren waar de te leveren prestaties vooraf goed te definiëren zijn en in sectoren waarin de marktwerking goed functioneert. Gebiedsontwikkeling is hiervoor te complex, de (afzet)risico’s te groot en de gewenste prestaties te veel aan verandering onderhevig.

Het principe van het gelijke speelveld biedt zekerheden voor deelnemers, maar tegelijkertijd te weinig prikkels voor optimalisatie van de complexe opgaven waar de overheden en de vastgoedwereld zich voor gesteld zien. Dat geldt nog meer nu de haalbaarheid steeds meer onder druk komt voor binnenstedelijk bouwen met de nieuwe klimaat- en duurzaamheideisen en de wens voor een gezonde leefomgeving met betaalbare woningen.

Te hoge prijs

Sterker nog, de procedures blijken belangrijker dan de inhoud. De objectieve beoordeling kan alleen plaatsvinden als die wordt vertaald in vooraf geformuleerde zekerheden, in de praktijk ook wel ‘gestold wantrouwen’ genoemd. Hier leidt de kwantificering van de prestatie-eisen tot suboptimale resultaten.

En dat terwijl gebiedsontwikkeling steeds meer gebaat is bij een samenwerking waarin publieke wensen en private mogelijkheden in een gezamenlijk ontwerpproces tot een optimale ontwikkeling moeten leiden. De prestaties daarvoor zijn niet altijd vooraf te definiëren. Bovendien kan de voorbereiding van een gebiedsontwikkeling vele jaren duren, waardoor de spanning tussen de eisen vooraf en het resultaat achteraf steeds verder uit elkaar kan lopen. Het tempo waarin crises komen en gaan is namelijk nog nooit zo hoog geweest. Onvoorwaardelijke biedingen kennen hierdoor een (te) hoge prijs.

Bestuurlijke moed

Kan het ook anders? In de Reiswijzer Gebiedsontwikkeling 2019, het handboek voor de samenwerking tussen overheden en marktpartijen, hebben we (in opdracht van Neprom, Bouwend Nederland, Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het ministerie van Binnenlandse Zaken) al laten zien dat huidige opgaven op een andere manier in de markt kunnen worden gezet. Er is voldoende ruimte in de mededingingsregelgeving om tot een publiek-private samenwerking te komen die in gezamenlijkheid onderzoekt welk programma, met welke kwaliteit is te realiseren.

De nadruk moet daarbij worden verlegd van zekerheden en opbrengstmaximalisatie naar commitment en prikkels voor samenwerking. Bij complexe gebiedsontwikkeling is een partnerselectie veelal te prefereren boven een planselectie. Dat betekent deels ook loslaten, een eigenschap die de publieke sector nu nog moeilijk past.

Kortom, er is vooral bestuurlijke moed nodig om meer te sturen op het doel en minder op het middel. We moeten de goeie dingen doen, en niet alleen de dingen goed doen.


Cover: ‘Lancering Reiswijzer 2019’ door Mariska van der Hee (bron: Akro Consult)


Portret - Roger Kersten

Door Roger Kersten

Partner en strategisch adviseur gebiedsontwikkeling bij Akro Consult


Meest recent

Middeleeuws kasteel in Carcassonne, Frankrijk door Georgios Tsichlis (bron: Shutterstock)

Dor hout

Juridische spelregels zijn lang niet altijd dé spelbreker voor een succesvolle project- of gebiedsontwikkeling. Manfred Fokkema kapt wat dor hout in het alsmaar uitdijende oerwoud aan omgevings-, aanbesteding-, staatssteun- en Didam-regels.

Analyse

20 oktober 2025

Bouwplaats door Juan Enrique del Barrio (bron: Shutterstock)

De conclusie van STOER: veel positieve geluiden, maar ook nog veel onzekerheden

Het kabinet neemt de voorstellen van de adviesgroep STOER grotendeels over en dus is voorzitter Friso de Zeeuw positief gestemd. Toch moet er nog een hoop gebeuren voordat de woningbouw écht sneller en goedkoper wordt.

Uitgelicht
Nieuws

20 oktober 2025

Slachthofhuis Haarlem door Reinier Bergsma (bron: BPD)

Slachthuishof Haarlem, collectief wonen aan de basis van het stedelijk woonmilieu

Bij binnenstedelijke transformatieprojecten in de stad denken veel mensen snel aan hoge torens. Dat ze ook met veel groen, gedeelde tuinen, grondgebonden woningen en een autoluw milieu vorm kunnen krijgen, laten BPD en De Nijs in Haarlem zien.

Casus

17 oktober 2025

Uw gastbijdrage op GO.nu: Over gastbijdragen

Uw gastbijdrage op GO.nu

Wij staan open voor bijdragen uit wetenschap en praktijk. Wij moedigen auteurs aan hun kennis en ervaring te delen.

Over gastbijdragen
Uw project toevoegen: Ga naar de GO-Projectenkaart

Uw project toevoegen

Wilt u graag een gebiedsontwikkeling toevoegen aan de GO-projectenkaart? Vul dan via onderstaande link het formulier in.

Ga naar de GO-Projectenkaart
Uw organisatie bij de SKG: Ga naar de SKG-website

Uw organisatie bij de SKG

Uw organisatie aansluiten op het netwerk van de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling? Neem dan contact op.

Ga naar de SKG-website
Uw bijeenkomst in de agenda: Neem contact op

Uw bijeenkomst in de agenda

U kunt uw gebiedsontwikkeling-gerelateerde evenement aankondigen via onze agenda door contact op te nemen met de redactie.

Neem contact op