Opinie Columnist Wouter Veldhuis, onlangs aangetreden als Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving, ziet de Toeslagenaffaire als een belangrijke les voor het ruimtelijke domein. Er is sturing nodig die samenwerking boven concurrentie stelt. “Het wordt hoog tijd dat de Rijksoverheid haar publieke verantwoordelijkheid terugpakt.”
Mijn mening doet ertoe, zo lijkt het. Koud uit de startblokken als Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving, werd de afgelopen weken al talloze keren naar mijn agenda voor de komende vier jaar gevraagd. Tot nu toe moet ik het antwoord nog schuldig blijven. De nalatenschap van mijn voorgangers bij het College van Rijksadviseurs is zo rijk en divers dat ik nu alle tijd nodig heb om deze te doorgronden en mij daar toe te verhouden.
Door de recente ontwikkelingen rondom de Toeslagenaffaire is mijn denken echter wel in een stroomversnelling geraakt. Het is verbijsterend om te zien hoe enkele overijverige afdelingen van onze Rijksoverheid zonder problemen Artikel 1 van onze Grondwet terzijde schoven om vermeende fraude met wortel en tak uit te kunnen roeien. Zonder oog voor de menselijke maat is er louter gestuurd op meetbaar resultaat. En iedereen die onze overheid goed kent weet dat dit systeemfalen overal in de organisatie tevoorschijn kan komen. Ook in de wijze waarop wij de ruimtelijke ordening van Nederland aansturen met kwantitatieve prestatie-eisen.
Ik denk bijvoorbeeld aan de wijze waarop we verstrikt zijn geraakt in theoretische rekenmethoden die de stikstofdepositie van mobiliteit en veeteelt weg moeten redeneren of doorschuiven naar volgende generaties. Terwijl de Grondwet de overheid opdraagt zorg te dragen voor de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu. En ik denk ook bijvoorbeeld aan de woningcorporaties die al bijna tien jaar lang fiscaal opgejaagd worden door de Belastingdienst, waardoor iedere financiële armslag om te investeren in goede betaalbare huurwoningen is weggenomen. En ik denk aan al die wethouders die mooie woningbouwcijfers presenteren, zonder dat er iemand navraagt hoeveel woningen daarvan eigenlijk een fatsoenlijke slaapkamer en keuken hebben? Laat staan een balkon.
Het wordt dus hoog tijd dat de Rijksoverheid haar publieke verantwoordelijkheid terugpakt en weer klaar staat voor alle burgers van Nederland. Zij staat aan de lat om een veilig en gezond leven te waarborgen en toe te zien op een rechtvaardige verdeling van onze schaars beschikbare ruimte. Er is weer een grote behoefte aan ‘sturing die samenwerking boven concurrentie stelt, en die zich richt op de intrinsieke bedoelingen van het beleid en niet op afgeleide doelen als afrekening en controle’, zoals Jet Bussemaker betoogt in haar boek dat binnenkort verschijnt. En als er dan toch iets gemeten moet worden hebben het PBL, CPB, en SCP de afgelopen jaren prachtige instrumenten ontwikkeld om welvaart met een meer menselijke maat te meten. En met een beetje optimisme kunnen we zelfs de recent gepubliceerde NOVI zien als een belangrijke stap in de goede richting. Evenals het dringende advies van mijn voorgangers om in het volgende kabinet een Minister van Ruimte aan te stellen.
Laten we er alvast voor waken om deze bewindspersoon niet af te rekenen op kwantitatieve doelstellingen. Het moet vooral iemand zijn die verbindingen legt tussen alle departementen die in het ruimtelijke domein opereren. Die pal staat voor het publieke belang en tegelijkertijd mensen de ruimte geeft zichzelf te kunnen ontplooien en waar mogelijk ook zelf de ruimte vorm te geven.
Cover: ‘Wouter Veldhuis’ (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)
Door Wouter Veldhuis
Stedenbouwkundige - Rijksadviseur voor de fysieke leefomgeving - Directeur MUST
