'Ethisch kapitalisme als initiator van gebiedsontwikkeling'

Bourgeois Virtues

Niet volgens Deirdre McCloskey. Deze Amerikaanse econome, enkele weken geleden te zien in een mooie aflevering van Wintergasten waarin zij geïnterviewd werd door Raoul Heertje, kijkt daar heel anders naar. “De markt maakt betere mensen van ons. Want het kapitalisme draait uiteindelijk niet om concurrentie, maar om samenwerking.”, is een van haar uitspraken. Zij stelt de ‘Burgerlijke Deugden’ centraal als een ethisch kader voor een tijdperk van commercie. In Wintergasten refereerde zij daarbij uitgebreid aan Nederland waarin al in de 17e eeuw (zo’n tijdperk van commercie) de gegoede burgerij deze ‘Bourgeois Virtues’ met elkaar deelden. Nog steeds ziet zij in Nederland een gidsland dat trots mag zijn op deze deugden. Het deed Heertje blozen (!), hoewel het niet duidelijk werd of dat was van trots bij zoveel welgemeende complimenten of uit plaatsvervangende schaamte omdat hij die deugden in onze huidige maatschappij niet meer terugziet.

Toch zal McClosky die deugden in ons landje echt wel hebben gezien, ze heeft namelijk vanwege een hoogleraarschap in Rotterdam enkele jaren in Nederland gewoond. Zij pleit voor een vrijemarkt kapitalisme zoals wij die kenden in de 17e eeuw, onze Gouden Eeuw. En dat is meer dan alleen de kracht van hebzucht en know-how. (McCloskey gebruikt hiervoor het woord ‘prudence’, dat zich moeilijk letterlijk laat vertalen maar door haar wordt verwoord met know-how en savoir-faire). Andere waarden zijn minstens zo belangrijk. Zij benoemt daarbij waardigheid, moed, vertrouwen, hoop en liefde. Waarden die niet toevallig ook vanuit de occupy beweging worden gepropageerd. Dit is voor haar de kern van het ethisch kapitalisme en zó kan het kapitalisme als markt gedreven innovatieve kracht worden ingezet.

Een kracht die in staat is oude structuren af te breken om nieuwe, betere structuren er voor in de plaats te brengen. Niet omdat het oude kapot moet, maar eenvoudigweg omdat de markt bepaalt dat het nieuwe beter functioneert. Creatieve destructie noemen economen dat.

McCloskey stelt dus de mens als betekenisvolle vertolker en vertegenwoordiger centraal die in staat is om, vanuit gedeelde ethische waarden, de economie ons te laten dienen een betere wereld te creëren. Ofwel, zoals ook de ondertitel van het boek ‘Humanomics’ van Eugen Loebl luidt: “How can we make the economy serve us – not destroy us”.

Haar woorden zijn me uit het hart gegrepen. Maar hoe vertaalt zich dit voor mij naar gebiedsontwikkeling? Twee belangrijke lessen. Ten eerste de kracht van gedeelde waarden als basis voor samenwerking. Moed, vertrouwen, hoop en waardigheid zijn net zo belangrijk voor een echt geslaagde samenwerking als het met elkaar weten hoe gebiedsontwikkeling technisch in elkaar steekt en wat er onder aan de streep over blijft. Voor mij een bevestiging van het blijven proberen om op een andere manier met elkaar het gesprek aan te gaan.

Ten tweede het inzicht dat om iets nieuws te maken het oude soms kapot moet. Niet vasthouden dus aan het oude, maar handen (en hoofd!) vrijmaken voor relationele experimenteerruimte, zoals ook Roel in ’t Veld bepleit (zie videoverslag Urban Lab Watergraafsmeer). Hij koppelt daar meteen verscherping en verdieping aan. Terecht! Zonder dat blijft een experiment een vrijblijvend probeersel en is de markt onverbiddelijk! Dus scherp doorvragen wat je aan de ander kunt bijdragen. En de ander én jezelf toestaan dingen anders te doen. Want als je doet wat je deed, dan krijg je wat je kreeg.

Is daar een blauwdruk voor? Ik heb hem nog niet gevonden. En juist daarom moeten we het gewoon…. gaan doen!