GO Zomertour 2025 #3: Senakw in Vancouver: inheemse cultuur als brug tussen het verleden en de toekomst

Ik heb acht jaar (met veel plezier) aan allerlei beleids- en gebiedsontwikkelingsprojecten voor de gemeente Vancouver mogen werken. Een wereld van verschil met Nederland qua gebiedsontwikkeling, bijvoorbeeld wat betreft wet- en regelgeving, mobiliteit en burgerparticipatie. Nu bijna twee jaar terug in Nederland vroeg ik me af hoe het staat met de gebiedsontwikkeling van Sen̓áḵw. Dit project kwam net op gang toen ik naar Nederland verhuisde. Het project markeert de grootste vastgoedontwikkeling in de Canadese geschiedenis die geleid wordt door de inheemse bevolking. In dit geval de Squamish Nation (Sḵwx̱wú7mesh Úxwumixw, in de oorspronkelijke taal).

Sen̓áḵw betekent in de oorspronkelijke taal ‘the place inside the head of False Creek’ en ligt aan de monding van de False Creek baai. Tegenwoordig wordt de baai omringd door een aaneengesloten netwerk van fietspaden, parken, huizen en bedrijvigheid. Lang vóór de komst van Europese kolonisten fungeerde Sen̓áḵw als seizoensdorp voor de Squamish Nation. Er waren uitgestrekte bossen met ceders, rijke rivierbeddingen waar zalm zich kon voortplanten en schelpdieren in overvloed. De mensen van de Squamish Nation kwamen hier jaarlijks vissen, jagen en traditionele materialen verzamelen.

Verdreven van hun eigen land

Senakw groeide uit tot een belangrijk knooppunt voor handel, sociale ontmoetingen en culturele gebruiken. Maar in 1861 kwam daar verandering in toen Senakw (en de omliggende omgeving) werd aangewezen als reservaat voor de inheemse bevolking door de Canadese overheid. Tussen 1861 en 1877 kreeg de inheemse bevolking in totaal slechts 32 hectare aan land toebedeeld. Naarmate de stad Vancouver zich ontwikkelde rondom Senakw werden stukje bij beetje delen van het reservaat onteigend, waaronder meer dan 4,3 hectare voor de aanleg van spoorwegen in 1886 en in 1901. In de jaren die volgden, vond er een grote industriële uitbreiding plaats in False Creek met de komst van houtzagerijen en andere industrie.

Er ontstond een toenemende druk op de inwoners van Sen̓áḵw om hun grondgebied te verlaten zodat de industrie kon floreren ten koste van de natuur en haar bewoners. In 1913 dwong de regering van British Columbia de illegale overgave van het land af. Families in Senakw werden, samen met een deel van hun persoonlijke bezittingen, van hun land en huizen verwijderd, met de mededeling dat niemand van de inheemse bevolking mocht blijven of terugkeren naar Senakw. Vanaf eind jaren ’60 heeft de Squamish Nation geprocedeerd tegen dit grondverlies. De juridische strijd kwam in 2003 ten einde toen de nationale rechtbank van Canada uiteindelijk 4,2 hectare van de oorspronkelijke 32 hectare teruggaf aan de Squamish Nation als reservaatgrond.

De historisch onteigening van het reservaat en daarmee ook van Senakw staat symbool voor het bredere verhaal over de onderdrukking van de inheemse bevolking door de kolonisten en de Canadese overheid en het landverlies dat heeft plaatsgevonden in heel Canada. De terugkeer van een deel van het reservaat is daarbij niet alleen een juridische overwinning, maar ook een cruciaal moment in de tijd. Verschillende lagen van de Canadese overheid erkennen langzaam dat er fouten zijn gemaakt ten koste van de inheemse bevolking. Het geeft in die zin de verzoening weer van het economische en culturele herstel van de inheemse bevolking. En dat proces legt ook de basis voor de huidige gebiedsontwikkeling, waarin de Squamish Nation haar voorouderlijke rechten en zelfbestuur kenbaar maakt.

Nieuw samenwerkingsmodel

Senakw wordt ontwikkeld door het ontwikkelbedrijf van de Squamish Nation in partnerschap met Westbank Corporation die bekend staat om zijn luxueuze vastgoedontwikkelingen in de regio. Op het y-vormige stuk land van 4,2 hectare tussen de Burrard brug en de omliggende woonwijken en industrieterreinen verrijzen sinds het begin van de bouw in 2022 in vier fases elf woontorens. In totaal komen er in die torens ruim 6.000 huurwoningen, waarvan 4.800 vrije sector huurwoningen en 1.200 betaalbare huurwoningen die onder de markthuurprijs moeten blijven. Daarnaast worden er verschillende commerciële en publieke ruimten en voorzieningen ontwikkeld.

Met een gebruiksoppervlakte van ruim 37.000 m2 is Senakw een hoog stedelijke gebiedsontwikkeling met een dichtheid die vele malen hoger is dan die in de omliggende woonwijken en is het te vergelijken met de dichtheid van Hong Kong. Gigantische woontorens tussen de 12 en 58 verdiepingen hoog verrijzen naast bungalows en vrijstaande woningen. Het contrast kan bijna niet groter.

De kritiek die op het plan kwam was vooral gericht op de dichtheid, de lage parkeernorm en behoefte aan groen binnen het plangebied. Echter, het beleid, regels en bouwvoorschriften vanuit de provincie en gemeente rondom bijvoorbeeld planontwikkeling, duurzaamheid of parkeren hoeven niet gevolgd te worden aangezien de ontwikkeling plaatsvindt op reservaatgrond, wat technisch gezien onder de federale regelgeving valt.

Toch is deze kritiek voor een deel verwerkt in de planontwikkeling en de samenwerkingsovereenkomst die tussen de Squamish Nation en de gemeente is gesloten. Zo is de lage parkeernorm behouden gebleven, maar is er overeengekomen dat de Squamish Nation verantwoordelijk is voor de aanleg van een mobiliteitshub, een veerdienst tussen het plangebied en de binnenstad, nieuwe fietspaden en een ondergrondse fietsenstalling voor maar liefst 4.500 fietsen (wat ongekend is in Vancouver). Daarnaast worden er aangepaste duurzaamheidsstandaarden verwerkt in het plangebied en de vastgoedontwikkeling, waaronder het bereiken van de ‘Zero Carbon Step Code’.

Ondanks dat Senakw formeel op reservaatgrond ligt, en daarmee niet onder de standaardregelgeving van de gemeente Vancouver valt en de ontwikkelaars dus ook geen goedkeuring van de gemeente hoefden te zoeken voor het plan, zijn de Squamish Nation en de gemeente Vancouver een langdurig, wederzijds bindend partnerschap aangegaan. Op 25 mei 2022 tekenden zij een 120-jaar durende ‘Service Agreement’, die onder andere bepaalt hoe nutsvoorzieningen, infrastructuur en publieke diensten voor de nieuwe wijk op reservaatgrond worden geregeld.

De belangrijkste afspraken op een rij:

• Als uitgangspunt van deze publiek-publieke samenwerking erkent de gemeente Vancouver de Squamish Nation als aparte overheidsinstelling met een eigen bestuursorgaan. De gemeente respecteert dat de Squamish Nation het recht heeft de gronden in het reservaat ‘naar eigen goeddunken’ te ontwikkelen. Het doel is om de relatie tussen de partijen verder te ontwikkelen. Deze relatie dient gebaseerd te zijn op respect, kennis en erkenning van de schadelijke gevolgen van het kolonialisme en een openheid om te leren over de inheemse gebruiken;
• Ondanks dat veel van de nutsvoorzieningen, infrastructuur en publieke diensten vallen op grondgebied van de Squamish Nation, maar geleverd worden door de gemeente, is er in deze overeenkomst afgesproken dat er gelijkheid in dienstverlening zal zijn;

• De gemeente levert politie, brandweer, bibliotheek, water, riool en afvalvoorzieningen. De Squamish Nation vergoedt dit via het betalen van WOZ-belasting, water- en rioolheffingen en door een deel van de personeelskosten van de gemeente te vergoeden die nodig zijn voor de planning, beheer en onderhoud van deze voorzieningen;
• De Squamish Nation is verantwoordelijk voor het aanleggen van wegen, fietspaden, mobiliteitshubs, publieke ruimten en het ontwikkelen en exploiteren van een koel- en warmtenet (KoWaNet) met warmteterugwinning uit het regionale rioolnetwerk;
• Senakw adopteert een aangepaste versie van de verscherpte bouw- en milieuregels die de gemeente Vancouver hanteert.

Dit is een nieuw, innovatief publiek-publieke samenwerkingsmodel voor Canada waarbij de expertise van beide partijen wordt gecombineerd; de Squamish Nation behoudt haar soevereiniteit en versnelt haar weg naar economische zelfstandigheid via deze vastgoedontwikkeling, terwijl Vancouver garant staat voor de integratie van de nutsvoorzieningen, infrastructuur en publieke diensten van de twee grondgebieden (gemeente Vancouver en de reservaatgrond van de Squamish Nation). Deze samenwerking zet een nieuw precedent in Canada: een gelijkwaardige, transparante relatie tussen het zelfbestuur van de inheemse bevolking en de gemeentelijke dienstverlening, gestoeld op verzoening, wederzijds respect en gedeelde visie op duurzame stadsontwikkeling.

De eerste drie woontorens van het project worden in 2025/2026 opgeleverd en als alles soepel verloopt staan er in 2033 elf woontorens die onderdak bieden aan meer dan 9.000 inheemse en uitheemse mensen. Ik hoop tegen die tijd weer een bezoek te mogen brengen aan Vancouver en dit project met eigen ogen te zien en beleven. Hoe zal de inheemse benadering van gebiedsontwikkeling zich verhouden tot de rest van de omliggende stad?