Het verleden, het heden en de toekomst van het schoolgebouw in beeld

De goede voorzieningen zijn uitermate belangrijk voor de kwaliteit van gebiedsontwikkelingen en de leefbaarheid in bestaande en nieuwe buurten en wijken. Een verdiepingssessie van de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling (SKG) maakte dat vorig jaar duidelijk. Het plannen van voorzieningen is echter nog niet zo eenvoudig. Bekend zijn bijvoorbeeld de verhalen dat met name scholen al snel te klein zijn in nieuwe woongebieden. Veel gemeenten worstelen met deze materie, zoals in Eindhoven en Almere. In deze laatste stad wordt onder meer nagedacht over hoe brede buurtscholen de sociaalmaatschappelijke ruggengraat van nieuwe gebiedsontwikkelingen (zoals Almere Pampus) kunnen vormen. Het werken met referentienormen kan daarbij helpen, zo lazen we eerder in deze kolommen. In bredere zin is het nadenken over een goede ruimtelijke ordening van belang, zo betoogden TU Delft-hoogleraren Marlon Boeve en Co Verdaas.

Vensterscholen

De gemeente Groningen koos voor het middel van de manifestatie om – opnieuw – aandacht te vragen voor een van de belangrijke basisvoorzieningen in een gebied: het schoolgebouw. Het programma ‘Schoolvoorbeeld’, dat samen met de ontwerpbureaus KAW en De Zwarte Hond en onder leiding van curator Bart van Kampen de afgelopen tijd vorm kreeg, is een nieuwe loot aan de stam van een traditie die al lange tijd in de stad terug gaat. Bekend zijn de schoolgebouwen in de Amsterdamse schoolstijl uit de eerste decennia van de vorige eeuw, ontworpen door architecten als S.J. Bouma. Met het concept van de ‘Vensterschool’ bouwde de gemeente daarop voort in de jaren negentig; multifunctionele schoolgebouwen die niet alleen betekenis hebben voor de leerlingen maar ook voor de omliggende buurten. Ze zijn destijds nieuw gebouwd of vonden een plek in bestaande schoolgebouwen.

Nu Groningen de komende jaren verder groeit (tot naar verwachting 270.000 inwoners in 2040), is het opnieuw relevant om na te denken over de betekenis van schoolgebouwen, op uiteenlopende schaalniveaus. In een ruim 300 pagina’s tellende slotpublicatie die onlangs werd gepresenteerd, wordt verslag gedaan van de manifestatie ‘Schoolvoorbeeld’, met als belangrijkste oogst een manifest met aanbevelingen voor het schoolgebouw van de toekomst – in Groningen maar eigenlijk in heel Nederland. De 35 aanbevelingen zijn gegroepeerd naar gebouw, wijk en stad:

- het gebouw: kleinschaligheid, overmaat, duurzaamheid;

- de wijk: herkenbaarheid, alzijdigheid, positionering, grote en groene schoolpleinen, wederkerigheid met de buurt;

- de stad: bereikbaarheid per fiets, opdeelbaarheid, dubbelgebruik, benoeming van een Scholenbouwmeester.

De ruim 30 aanbevelingen gaan vergezeld van een breed scala aan studies die zowel terug- als vooruitkijken. Historische overzichten van hoe in Groningen met de bouw van is omgegaan, gaan gepaard met ontwerpend onderzoek naar hoe scholen het beste kunnen worden ingepast in de toekomst. Zo bespreekt Bart van Kampen vijf scholen in het primair en speciaal onderwijs die ten tijde van de manifestatie op de tekentafel lagen. Bij elk worden geleerde lessen opgetekend. Zo wordt naar aanleiding van het ontwerp voor de Samenwerkingsschool Meeroevers in de nieuwe wijk Meerstad (ontworpen door bureau ZOETMULDER) onder meer geconcludeerd: “Zorg dat in de fase van het stedenbouwkundig schetsontwerp de stedenbouwkundige samenwerkt met een ervaren architect. Het gaat dan over de keuze van de plek in de wijk en het gebied rondom de school.” In dit geval pakte dat namelijk goed uit: De Zwarte Hond verrichtte de voorstudie voor de school samen met West 8, op een moment dat het stedenbouwkundig plan nog niet gereed was. “Hierdoor ontstond de kans om de wijk te ontwerpen rondom de nieuwe school.”

De publicatie sluit af met zes uitgebreide locatiestudies die duidelijk maken welke aspecten er allemaal komen kijken bij de goede positionering van scholen in de stad. Daarmee is een grote hoeveelheid aan inzichten gebundeld waarmee gemeenten, schoolbesturen en ontwerpers hun voordeel kunnen doen.