Kwaliteitsteam bewaakt samenhang gebiedsontwikkeling Den Haag Centraal

Op de website van de gemeente Den Haag staat de opgave kort en bondig verwoord: “Een levendig, meer gemengd gebied met nieuwe woningen, kantoren, voorzieningen en meer groen.” Het gebied is onderdeel van het Central Innovation District Den Haag, een grotere gebiedsontwikkeling waar bijvoorbeeld ook de deelgebieden Laan van NOI, Laakhavens en Rivierenbuurt deel van uitmaken. De planontwikkeling rondom Den Haag Centraal is al enige tijd gaande en de Ontwikkelvisie en het Beeldkwaliteitsplan zijn opgeleverd. Er wordt nog gewerkt aan de Ontwikkelstrategie en het Buitenruimteplan. Daarbij zijn onder meer ook participatiesessies met inwoners georganiseerd.

Dit kwartet aan plandocumenten moet de kwalitatieve basis leggen voor de vormgeving van een ambitieus programma met 2.250 à 2.500 woningen en 130.000 vierkante meter bvo kantoorruimte, 17.000 vierkante meter bvo onderwijs en 11.000 vierkante meter aan voorzieningen. De gebiedsontwikkeling is daarmee van een vergelijkbare impact als de ontwikkeling van het plan De Resident, waarbij de gemeente Den Haag en de Rijksgebouwendienst (inmiddels het Rijksvastgoedbedrijf) intensief samenwerkten.

Voor het gebied rond Den Haag Centraal streeft de gemeente naar een samenhangende kwaliteit in bebouwing en openbare ruimte en daarom heeft het College van B&W eind mei het ‘Kwaliteitsteam Den Haag Centraal’ ingesteld. Vanuit het Rijk en vanuit ProRail – NS Stations treden respectievelijk Rijksbouwmeester Francesco Veenstra en Spoorbouwmeester Marianne Loof aan, vanuit de gemeente neemt expert stedenbouw Richard Koek deel – hij is Den Haag betrokken bij een veelvoud aan grote stedenbouwkundige ingrepen.

Druk op bereikbaarheid

Francesco Veenstra constateert dat hij bij zijn aantreden vier jaar geleden een gebied aantrof waar meerdere opgaven samenkomen: “Met de herontwikkeling van rijkspanden zoals de Koninklijke Bibliotheek maar ook een grote infrastructuur-knoop, waar met name op de dinsdagen en de donderdagen de bereikbaarheid met het openbaar vervoer fors onder druk staat. Een gebied ook met weinig groen, wat zo zijn gevolgen heeft voor de leefbaarheid. Mijn ambitie is vooral dat we nadenken over de condities waaronder de invulling van het gebied gestalte krijgt. Dan gaat het niet om de kleur van de baksteen, maar bijvoorbeeld wel over veranderbaarheid van het gebied naar de toekomst toe.”

Daarbij kan wat Veenstra betreft voortgebouwd worden op de bredere samenwerking die de gemeente en het Rijksvastgoedbedrijf met het ‘Stadsatelier Den Haag’ zijn aangegaan: “De inzet is om samen de stad beter te maken en ervoor te zorgen dat de belangenafweging die daarvoor nodig is zo rechtvaardig mogelijk te laten plaatsvinden. Hoe kunnen we de gedeelde belangen van iedereen zo goed mogelijk vertalen in de ruimtelijke kwaliteit? Dan gaat het om uiteenlopende thema’s zoals veiligheid en toegankelijkheid, maar ook om hittestress – in een versteend gebied – en de verbindingen naar andere delen van de stad. De kunst is om de kwaliteitsaspecten die benoemd zijn in de Ontwikkelvisie en het Beeldkwaliteitsplan zo te borgen dat de partijen die in het gebied aan de slag gaan er goed mee uit de voeten kunnen.”

Spoorbouwmeester Marianne Loof haakt aan bij het begrip ‘gedeelde belangen’: “Dat is de kern van de zaak. Ik ken weinig gebieden waar zoveel belangen – en daarmee ook zoveel kansen – bij elkaar komen. We willen toekomstbestendige steden maken en hoe doe je dat bij een van de grotere stations van Nederland. Waarbij mobiliteit een andere tak van sport is dan bijvoorbeeld de gebouwontwikkeling; we moeten scherp zijn op elkaars belangen maar zeker ook oog hebben voor de verschillende snelheden die onder de diverse opgaven liggen. Anders dreigt het gevaar dat de sectorale belangen toch weer de overhand krijgen. Daar ligt voor ons als kwaliteitsteam de belangrijkste uitdaging.” Kijkend naar de Haagse context is Loof enthousiast over de aanzet die door de gemeente al is gedaan: “Er is een flinke slag gemaakt in het optuigen van het kwaliteitsstelsel dat gebieden als deze van het begin tot het eind begeleidt. In die zin kan de aanpak van Den Haag Centraal ook een voorbeeldfunctie vervullen voor andere binnenstedelijke gebieden in Nederland.”

Ook Richard Koek komt nog even terug op de belangen in het gebied en geeft aan dat de gemeente Den Haag primair kijkt naar de openbare ruimte: “Deze is in eigendom van meerdere partijen. Van de ruimte rondom de gebouwen tot en met het openbare gedeelte van de stationshal. Hoe geven we hier vorm aan de ongedeelde stad, die tegelijkertijd een verdichtingsslag ondergaat? In de huidige situatie is niet alles met evenveel liefde vormgegeven, kunnen we constateren. Kijkend naar de toekomst zien we dat veiligheid een steeds belangrijker thema wordt. Hoe kom je de straat veilig over met een verdrievoudiging van het fietsverkeer en het aantal trams dat flink gaat toenemen?” Het Beeldkwaliteitsplan maakt veel mogelijk in termen van programma’s en de architectonische invulling daarvan, is de indruk van Koek. “Tegelijkertijd moet het wel landen in de stad. Het moet bij Den Haag passen én bij de stedelijke bevolking. De Hagenaars en Hagenezen zijn best kritisch, zij moeten het ontwerp en daarmee de inrichting van het gebied wel in hun harten sluiten. En dan gaat het vooral om wat er gebeurt op het maaiveld en in de eerste verdiepingen van de gebouwen.”

Langere termijn

Volgens Loof hebben we daarmee ook de kwaliteit van de Nederlandse ruimtelijke ordening te pakken: “De manier waarop de gemeente het proces nu aanstuurt en begeleidt, stijgt uit boven het belang van een toevallige grondbezitter in het gebied. Het gaat niet om de individuele kralen maar om de ketting die ze verbindt. Het is begrijpelijk dat partijen naar hun eigen kavel en naar de korte termijn kijken, maar als je naar het DNA van goed werkende binnenstedelijke gebieden kijkt, gaat het toch vooral om de samenhangende kwaliteit voor de langere termijn. En als die goed is, heeft dat ook voor iedere partij an sich weer meerwaarde.”

Inzoomend op de precieze rol van het Kwaliteitsteam Den Haag Centraal geeft Koek aan dat die rol vergelijkbaar is met het kwaliteitsteam dat al werkt aan de Binckhorst: “We bewaken het traject tussen de initiatiefname en de bouwplantoetsing. Over dat laatste buigt de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit zich dan, wij kijken meer naar de stedenbouwkundige aspecten die van belang zijn: plinten, inpassing, bezonning, openbaarheid van routes en ga zo maar door. Daar gaan we over met de initiatiefnemers in gesprek en ze zijn verplicht daarover een advies van het team op te halen. We dragen een plan pas over als dat advies positief is.”

Loof: “Idealiter is het een estafettestokje dat we op deze manier doorgeven. We geven de verbeterpunten aan die de opdrachtgevers op kunnen pakken.” Gevraagd naar het beste moment in de tijd om aan tafel te komen, geeft Veenstra aan dat de drie leden van het team de partijen met de meeste invloed in het gebied vertegenwoordigen: “Wij kennen dus al voor een belangrijk deel de plannen zoals die nu ontwikkeld worden en dat maakt onze positie ook wel uniek. Bij andere kwaliteitsteams in het land staan de leden toch vaak wat verder van de planontwikkeling af. Loof: “Dat betekent echter niet dat we de postbodes zijn van de eigen achterbannen, anders zou je het ook wel per e-mail af kunnen doen en dan komen we niets verder. We brengen de kennis vanuit de belanghebbenden mee maar zijn ook in staat om dat met de overkoepelende opgave te verbinden. Het gaat om een integrale beoordeling, daarover moet het gesprek plaatsvinden.”

In dat gesprek helpt het dat er bouwmeesters vanuit meerdere invalshoeken en schaalniveaus zijn betrokken, aldus Veenstra: “Ook dat zie je niet vaak bij andere kwaliteitsteams. Het is een unieke set aan functionarissen bij elkaar. Het maakt dat wij alle drie in de eigen organisatie terug kunnen leggen waar we mee bezig zijn en vervolgens ook daar de discussie weer kunnen voeren. In die zin ervaar ik deze samenstelling als bijzonder krachtig. En dat past ook bij de verantwoordelijkheid die bij de invulling van dit gebied om de hoek komt kijken.” De wederkerigheid tussen gemeente, Rijkvastgoedbedrijf en ProRail en NS stations vindt Loof een belangrijk voordeel: “Bij andere teams in den lande vinden de leden meer iets van de plannen vanaf de zijlijn. Dat kun je ‘objectief’ noemen maar tegelijkertijd zie je vaak dat daardoor heel weinig verankering ontstaat met het proces en met wat er eigenlijk moet gebeuren.”

“Dus dan heb je weer een heel groot risico dat zo'n advies gewoon in de prullenbak verdwijnt. Zo van: dank je wel, dat was het, maar wij gaan weer rustig verder.” Bij het team voor Den Haag Centraal zal meer het echte spanningsveld worden opgezocht, is tenslotte de gedeelde verwachting. De inzet is om de zaken aan de voorkant te benoemen, in plaats van ze aan de achterkant nog eens te moeten oplossen, zo wordt gezegd. En dat kan ook best betekenen dat de drie bouwmeesters hun eigen organisaties inspirerend zullen adviseren – kritisch doch opbouwend.