Luchtfoto Almere Duin door Top-Shot (bron: Gemeente Almere)

Niet het ruimtelijk ontwerp maar het concept is leidend in gebiedsontwikkeling

22 maart 2021

4 minuten

Analyse In gebiedsontwikkeling is een allesomvattend concept steeds vaker leidend. Zo worden wijken ontwikkeld met gezondheid, waterwonen of een duinlandschap als centraal thema. Daarbij is het ruimtelijk ontwerp volgens ontwikkelaar Maarten Janssen volgend aan het concept. “Ruimtelijk ontwerp is drager van én dienend aan het concept.”

In gebiedsontwikkelingen sturen ontwikkelaars vaker op het concept dan enkel op het ruimtelijk ontwerp. Waarom? Omdat in het concept het totale ‘verhaal’ zit: een integrale mix van ontwerp, gebiedsidentiteit, doelgroepen, leefstijlen, prijsstelling en marketing. Het ‘verhaal’ kan bijvoorbeeld teruggrijpen op de geschiedenis van de plek, maar het kan ook een concept zijn dat draait om een sportieve levensstijl, een hoogstedelijke community of om samen oud worden. Of om waterwonen, wonen in het bos of in de duinen. Binnen dat verhaal moeten het ontwerp, de uitstraling, het openbaar gebied, de brochures, de projectnamen, de huisstijl allemaal kloppen en ‘het verhaal’ ondersteunen. Waarachtig maken. In de ontwikkeling van een overtuigend concept dragen ontwikkelaar én ontwerper bij aan het creëren van een onderscheidende (woon-)omgeving. Een omgeving met een uniek en eigen verhaal. 

Dit jaar verschijnt de publicatie ‘Ontwerpen voor gebiedsontwikkeling’. Hierin bundelt de Leerstoel Gebiedsontwikkeling de inzichten uit de onderzoekslijn over de relatie tussen ruimtelijk ontwerp en gebiedsontwikkeling én kijkt zij vooruit. Het doel van deze onderzoekslijn is om meer inzicht te verschaffen over de rol en impact van ontwerp op gebiedsontwikkeling. Zodoende willen we partijen – zowel ontwerpers als andere betrokkenen bij gebiedsontwikkeling – helpen om ontwerpkunde optimaal in te zetten en daardoor gezamenlijk te werken aan oplossingen voor de integrale opgaven waar we voor staan. In aanloop naar deze publicatie verschijnt er op Gebiedsontwikkeling.nu de komende weken een aantal voorpublicaties van de gastbijdragen die in de verschillende hoofdstukken zijn opgenomen. Wilt u deze publicatie (digitaal of hardcopy) ontvangen? Of heeft u input voor de onderzoeksagenda waar we volgend jaar mee verder kunnen? Mail dan naar Jutta Hinterleitner (J.T.Hinterleitner@tudelft.nl).

Scherpe keuzes maken

Een concept is voor ontwikkelaars belangrijk omdat zij het vastgoed in de gebiedsontwikkeling uiteindelijk verkopen aan kopers die vaak meer over hebben voor een consistent, aansprekend en integraal doorgevoerd ‘verhaal’. Zo bleek het zeer goed mogelijk om aan het einde van de (vorige) crisis project DUIN in Almere in de markt te zetten, terwijl de prijzen ver boven het marktgemiddelde lagen. Een onderscheidend gebiedsconcept heeft bovendien minder concurrenten waardoor het, wellicht contra-intuïtief, vaak een lager risicoprofiel kent.

Een geslaagd (gebieds-)concept is geen optelsom van alle eisen en ambities of een slap gemiddelde, maar een geïnspireerde en gedurfde keuze die specifiek voor die locatie het beste antwoord op de uitdagingen en kansen vormt. Dit vergt een sterk integrale werkwijze én sturing. Het liefst door één partij of hechte coalitie die met verstand van zaken aan de knoppen kan zitten en scherpe keuzes kan maken. Die voldoende verstand heeft van alle aspecten, van ontwerp en kwaliteit, financiën en risico, bouw en techniek en heldere afwegingen kan maken tussen die aspecten. Een partij of coalitie die risico’s kan nemen en dat ook durft.

Een geslaagd (gebieds-)concept is geen optelsom van alle eisen en ambities
Luchtfoto Bomenrijk Almere Duin door Top-Shot (bron: Gemeente Almere)

‘Luchtfoto Bomenrijk Almere Duin’ door Top-Shot (bron: Gemeente Almere)


Ontwerp in concept

Maar wat is nou precies de rol van het ruimtelijk ontwerp in conceptontwikkeling binnen gebiedsontwikkeling? Wat vraagt een conceptuele benadering in gebiedsontwikkeling van het (onderzoekende) ontwerp? En van de ontwerpers?

Het ontwerp is vanaf het eerste moment, in de initiatieffase, belangrijk. Ontwerpers (vaak stedenbouwkundigen en (landschaps)architecten) spelen in deze fase een rol in de analyse van de locatie. Bijvoorbeeld waar het gaat om (stedenbouwkundige) relaties met de omgeving, de sporen uit de geschiedenis of de ruimtelijke opgaven voor de toekomst. In deze fase wordt ook gezocht naar maatvoering, naar het laadvermogen van de locatie: hoeveel programma zou in het gebied passen bij verschillende dichtheden? En: welke referentieprojecten helpen om een basisbegrip te vormen waar alle stakeholders achter staan? Het gaat in deze fase dus om een grondige ruimtelijke analyse en ruimtelijk-programmatische verkenning van de kansen en opgaven op verschillende schaalniveaus. Er wordt naar de specifieke plek gekeken en het gebied wordt ook in een bredere context geplaatst.

Ontwerpers hebben een bijzondere, tweeledige rol in conceptontwikkeling

Parallel gaat het om het verkennen van sociale, maatschappelijke en economische trends, ontwikkelingen, opgaven en kansen. Van de lokale woningmarkt tot de culturele ziel van de stad en de locatie. Van de actuele lokale politieke en maatschappelijke wensen tot een beeld van de maatschappij over 10-15 jaar (als het project uiteindelijk helemaal klaar is en functioneert).

En vanzelfsprekend wordt er in de initiatieffase snel een begin gemaakt met het rekenen, vaak in bandbreedtes, om de ondergrens van haalbaarheid te bepalen. Rekenen, tekenen en het narratief gaan vanaf dat moment hand in hand.

Straat in Almere Duin door Maarten Janssen (bron: Amvest)

‘Straat in Almere Duin’ door Maarten Janssen (bron: Amvest)


Stuwen en accommoderen

In de initiatieffase wordt het concept geboren, het volgt uit de zoektocht naar de betekenis van de plek en de kansen die de locatie biedt voor de toekomst. Dit vereist een open houding van iedereen aan tafel. En een grote tafel, want het gaat om een integrale atelier-achtige werkwijze waarbij bijvoorbeeld naast ontwerpers ook conceptontwikkelaars, marktdeskundigen, ingenieurs en financiële experts betrokken zijn. Waarbij het liefst in hoog tempo en met veel energie concepten worden bedacht en getest en vervolgens heldere keuzes worden gemaakt. Ontwerpers hebben hierbij een bijzondere, tweeledige rol: enerzijds stuwen ze het proces door hun ontwerpanalyses, hun inspiratie en ingevingen. Anderzijds moeten ze accommoderend zijn, de ideeën en vragen vanuit de andere personen en expertises aan tafel serieus nemen en daarbij zoeken naar synergie.

Het ruimtelijk ontwerp is bij conceptontwikkeling zowel drager van als dienend aan het concept. Een bijzondere rol is hierbij voor de ontwerpproducten weggelegd. Een groep mensen staat zelden bij een Excel-uitdraai te discussiëren, maar een eenvoudige maquette of een wand vol schetsen brengt de discussie altijd een flinke stap verder. Ook het uiteindelijke concept leunt sterk op het visuele aspect. Overigens is het zo dat over eenzelfde ontwerp sterk verschillende verhalen kunnen worden verteld. Het visueel presenteren van het ontwerp vanuit het verhaal is dan ook van groot belang. Meestal werkt dit in de initiatieffase het beste met handschetsen. Op die manier kan worden voorkomen dat een onderzoeksontwerp, dat nog lang geen eindontwerp is, een eigen leven gaat leiden en in de weg zit in de vervolgstappen. Het is immers niet mogelijk een beeld te ‘ont-zien’. Let er dus te allen tijde op dat de presentatie van de ontwerpen goed past bij de fase waarin een gebiedsontwikkeling zich bevindt. 

De voorpublicatie van het artikel van Maarten Janssen is onderdeel van hoofdstuk 1 van de publicatie 'Ontwerpen voor gebiedsontwikkeling'. Hierin wordt het onderzoeksthema geïntroduceerd: de rol van ruimtelijk ontwerp binnen het onderzoeksveld en de dagelijkse praktijk van gebiedsontwikkeling. De lezer wordt meegenomen in de verschillende karakteristieken van ruimtelijk ontwerp en begrippen als ontwerpend onderzoek, onderzoekend ontwerp, ontwerpstudie en ontwerpatelier komen aan bod. We ontrafelen deze definities waarbij we komen tot een uitsplitsing in het “ontwerpen voor gebiedsontwikkeling” en het “ontwerpen in gebiedsontwikkeling” – de weerbarstigheid van de gebiedsontwikkelingspraktijk wordt hierbij zeker niet uit het oog verloren.


Cover: ‘Luchtfoto Almere Duin’ door Top-Shot (bron: Gemeente Almere)


Portret - Maarten Janssen

Door Maarten Janssen

Projectdirecteur bij Amvest


Meest recent

Sjaak Vinken en Leonie Kuepers.jpg door Streetwise (bron: Streetwise)

Het (landelijke) medicijn voor de kleine en middelgrote winkelstraat

De revitalisering van de kleine en middelgrote binnensteden is in heel Nederland een enorme uitdaging. Na het tot leven wekken van de Limburgse binnenstad onderzoekt Streetwise nu of haar methodiek ook op andere plekken kan werken.

Uitgelicht
Interview

11 oktober 2024

De haven van Damen Shiprepair Amsterdam door Make more Aerials (bron: Shutterstock)

Woningbouw of scheepsbouw: wie krijgt er voorrang?

Het hing al een tijdje in de lucht: werklocaties worden niet meer zo gemakkelijk omgezet in wonen. In Amsterdam-Noord sneuvelt een groot bouwplan, de scheepsreparateur hoeft niet te wijken.

Analyse

11 oktober 2024

GO weekoverzicht 10 oktober 2024 door Gebiedsontwikkeling.nu (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

Dit was de week van de ruimtelijke tegenaanval

Deze week wordt op Gebiedsontwikkeling.nu de ruimtelijke tegenaanval vol ingezet. Of het nu gaat om ontwerpend onderzoek, het krachtenspel in de Nederlandse plint of om leefstijlen die wel degelijk meerwaarde hebben.

Weekoverzicht

10 oktober 2024