Onderzoek Bestemmingsplannen zijn belemmerend en stug. Vanuit die gedachte begon SEV|Platform31 met het experiment Flexibele bestemmingsplannen. De opgave was om uit te vinden wat dan wel mogelijk is binnen het kader dat een bestemmingsplan voldoet aan de wensen vanuit het veld. Je wilt de regie hebben, en tegelijkertijd flexibel zijn. Inspelen op de markt is nodig, maar dat kent zijn beperkingen.
Drie varianten
Via de vakliteratuur, oproepen in blogs en lezingen en voorbeelden uit het buitenland zijn drie varianten geselecteerd voor het experiment.
- Globale bestemmingsplannen: Deze zijn wettelijk al mogelijk. Een bepaald gebied wordt aangewezen met een globale functie. De regelgeving voor bijvoorbeeld de bouw van woningen biedt ruimte voor afwijkende vormen en wensen van de bewoner.
- Uitnodigingsplanologie: Deze variant gaat uit van het faciliteren en verbinden van initiatieven. De overheid bepaalt samen met stakeholders op hoofdlijnen waar ruimtelijke ontwikkelingen wenselijk zijn en stuurt alleen indien gewenst. In de jaren 30 van de vorige eeuw was dit eigenlijk de methodiek voor het ontwikkelen van een gebied.
- Verordening: In de visie staat beschreven wat er wel en niet gewenst is aan ontwikkelingen in een bepaald gebied. Vastlegging gebeurt via regels en niet meer aan de hand van bestemmingen en de kaart.
Dit onderzoeksrapport biedt handvatten om de varianten in te richten en toe te passen.
Lange traditie doorbreken
Enerzijds is het duidelijk dat lang niet alle mogelijkheden binnen de huidige wet- en regelgeving benut worden. Dat blijkt ook uit voorliggend onderzoek. Anderzijds zijn er wensen om eens met een schone lei te beginnen en te kijken en wat er aan overbodigs in de procedures is geslopen. Dit proces blijkt erg ingewikkeld, het loslaten van bijna een eeuw planologie is moeilijk. Er is onzekerheid voor wat er gebeurt als je meer loslaat. De algemene reactie is vaak dat als de gemeente de regie uit handen geeft, er allerlei ongewenste activiteiten ontstaan met als gevolg meer schadeclaims. Het kan ook gewoon de gebruikelijke weerstand zijn die veranderingen in lang gewortelde gewoonten oproept.
Geen regieverlies bij flexibiliteit
Het onderzoek toont aan dat flexibiliteit niet resulteert in regie verliezen. De vorm uitnodigingsplanologie leidt er juist toe dat gemeenten en belanghebbenden meer van te voren moeten nadenken over de gewenste ontwikkelingen. Waar voorheen het bestemmingsplan alsnog gewijzigd kon worden, stelt uitnodigingsplanologie een belemmeringenpakket samen met ongewenste ontwikkelingen die dan dus ook niet mogen plaatsvinden. Als bewoner of bedrijf kan je dus misschien wel beter in te schatten wat de mogelijkheden en de gewenste ontwikkelingen zijn in het gebied. Daarnaast krijgen belanghebbende de mogelijkheid om de plannen op te stellen, waar voorheen de bewoners alleen de mogelijkheid hadden om bezwaar te maken. De verhouding tussen burgers en overheid verandert daarmee sterk. Ze worden meer gelijke partners.
Bestemmingsloos bestemmen
Een van de belangrijkste conclusies is dat de planmakers en plantoetsers op een andere manier de plannen moeten gaan vormgeven. Het is een open proces waarbij niet wordt vastgelegd wat mag, maar juist wat niet mag. Daarbij moet niet teveel in bestemmingen gedacht worden maar meer in sferen en mogelijke eindbeelden. Het is de kunst om vast te stellen wat de ruimtelijke kwaliteit is in een gebied. Vervolgens moet je faciliterend opereren en niet “de boel dichttimmeren” om die kwaliteiten te laten ontwikkelen. Hoe dat moet gaan we nu met de experimentpartners uitzoeken en toetsen in de praktijk wanneer de aanvraag voor de Crisis- en Herstelwet is goedgekeurd. De verwachting is dat we hierover rond eind april 2013 bericht krijgen.
Marrit van der Schaar
Projectleider Platform31
Zie voor de volledige publicatie:
Cover: ‘Thumb_onderzoek_0_667px’
