Opinie “Bruggen slaan”, zo luidt het motto van het kabinet-Rutte II. Om dit motto kracht bij te zetten had de Rijksvoorlichtingsdienst het bij de presentatie van het nieuwe regeerakkoord begin november afgedrukt op een doek met daarop de Amsterdamse Uyllanderbrug. Voor ruimtelijke ordenaars geen onbekend beeld. De brug over het Amsterdam-Rijnkanaal is immers gebouwd naar een ontwerp van architect Wim Quist.
In eerste instantie dacht ik dat het hier ging om een wellicht wat al te letterlijke symbolisering van het kabinetsstreven naar de verbinding met maatschappelijke initiatieven die zich buiten de Haagse Hofvijver ontwikkelen. Waarom een brug gebruiken metafoor? Het ligt zo voor de hand. Misschien een gevolg van de druk waaronder de Rijksvoorlichtingsdienst moest handelen. Maar ach ja, waarom ook niet? De bouwkunst bevat een schatkamer aan begrippen die zich prima lenen voor een typering van bestuurlijke praktijken. Of een brug slaan, in plaats van bouwen, nu wel de juiste omschrijving is, leek me eigenlijk meer iets voor fijnproevers. De beweegreden, de kernspreuk die ervan uiting gaf immers duidelijk aan wat het nieuwe kabinet beoogde.
Toen ik Rutte en Samsom het regeerakkoord zag presenteren, dacht ik dan ook dat beide heren de metafoor niet zonder reden hadden gekozen. Hier stonden twee jonge, frisse veertigers, academisch geschoold, die de tijdsgeest verstonden en de veranderde relatie tussen overheid en samenleving volledig doorgrondden. Het gekozen motto met beeldmerk suggereerde dat ze de technocratisering van het openbaar bestuur, de illusie dat alles maakbaar is, definitief achter zich zouden laten. Ongetwijfeld hadden ze kennisgenomen van het invloedrijke werk van de Spaanse socioloog Manuel Castells. Die heeft in zijn analyses over de netwerkmaatschappij immers laten zien dat de wereld de afgelopen decennia op cruciale wijze is veranderd, en dat de meest dramatische ontwikkeling zich met name voordoet rond de nationale overheid.
Castells laat zien dat de vanzelfsprekende, centrale positie van de nationale overheid door de opkomst van nieuwe, lokale en globale netwerken wordt ondergraven. De staat met zijn bestuurscentrum is slechts één van de vele knooppunten in een uitdijend netwerk, waartussen allerlei niet-hiërarchische relaties bestaan. Daarmee is overigens niet gezegd dat de staat volkomen irrelevant wordt. Integendeel. Ze moet om effectief te zijn zich alleen wel verbinden met andere knooppunten in het netwerk. Verbindingen creëeren is essentieel om productief en betekenisvol te kunnen besturen in de netwerksamenleving. Verbindend vermogen vergroot de werking van het handelen van de nationale overheid meer dan het autonoom en met machtsvertoon neerleggen van eenzijdige Haagse eisen en besluiten.
De bestuurlijke respons van Rutte II, die met het motto ‘bruggen slaan’ uitdrukking kreeg, leek me vanuit dit perspectief dan ook uiterst adequaat. Maar mijn aanvankelijke enthousiasme over het kabinetsmotto bekoelde al snel door de veelheid van technocratische beleidsvoorstellen die achter het regeerakkoord schuil bleken te gaan. De Haagse sturingsdrift spatte er van af. Ook in de praktijk blijkt geen sprake van ‘bruggen slaan’, eerder van ‘bruggen ophalen’. Denk aan de controverse rond de inkomensafhankelijke zorg en de zich alsmaar verdiepende strijd tussen de corporatiesector en het kabinet rond het huurbeleid. En wat te denken van de nog nader uit te werken wens om provincies samen te voegen en gemeenten te laten opgaan in superconstructies met verzonnen namen, terwijl lokaal en regionaal de behoefte aan herkenbaarheid en identiteit alleen maar groeit?
Verbinden, het over-bruggen van tegenstellingen, lijkt vooralsnog niet te worden gestaafd door het feitelijke bestuurlijke handelen van Rutte II. In reclametermen geformuleerd: de brand-identiteit lijkt niet goed aan te sluiten bij de idealen en overtuigingen, de genen van het kabinet. Of zou ik het motto met bijbehorend beeldmerk simpelweg verkeerd – want figuurlijk - hebben geïnterpreteerd? De Uyllanderbrug die het regeerakkoord siert, kan bij nader inzien immers ook begrepen worden als het trotse product van maakbaarheidsdenken en ingenieursmentaliteit; een mentaliteit waar dit kabinet zich meer op voor lijkt te staan. Mocht dat het geval zijn, dan scheelt dat een hoop werk en hoeft het kabinet niet de groeiende kloof tussen de samenleving en de Haagse controlekamer te overbruggen, maar alleen een nieuw motto te verzinnen, dat beter past bij het gekozen beeld. Gelukkig zijn daar goede reclamebureaus voor. De Rijksvoorlichtingsdienst heeft er vast enkele in het bestand.
Door Joks Janssen
Praktijkhoogleraar Brede welvaart Tilburg University
