Politieke partijen eensgezind over noodzaak van echte keuzes in het ruimtelijk domein

Je zou het bijna niet meer verwachten na het zien van de gepolariseerde debatten in de Tweede Kamer, maar Haagse politici blijken ook nog normaal met elkaar om te kunnen gaan. Misschien omdat ze in de verkiezingsstand staan, maar het was prettig om te zien hoe zes kandidaat-kamerleden in het Groninger Forum met elkaar het gesprek aangingen – het was de zesde editie van het debat, vakkundig georganiseerd door de studenten van de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de RUG. Gespreksleider Marijke Roskam leidde het debat vanaf de eerste minuut kordaat en inhoudelijk scherp, waardoor alle kandidaten evenwichtig aan bod kwamen: Hans Vijlbrief (D66), Sandra Beckerman (SP), Henk Jumelet (CDA), Habtamu de Hoop (GroenLinks-PvdA), Renate den Hollander (VVD) en Martine van Schaik (Partij voor de Dieren).

In de voorstelronde kwam al een serie van ideeën naar voren hoe Nederland van het slot gehaald kan worden: 1 miljoen nieuwe huurwoningen (SP), betaalbare koopwoningen (VVD), van wonen naar volkshuisvesting (GroenLinks-PvdA), gebiedseigen kenmerken centraal (CDA), minder ruimteslurpende veeteelt (PvdD) en uiteraard 10 nieuwe steden (D66).

Niet bouwen in polders

In de loop van het debat zouden deze oplossingsrichtingen met regelmaat weer naar voren komen. Gestart werd met een aantal stellingen waarop de kandidaten positie moesten kiezen – voor of tegen. Het ruimtegebruik van zonnepanelen was de eerste: alleen op daken en op zee of mogen ze ook in het landschap? Voor dat eerste bleek vooral de SP geporteerd, D66 veel minder, aldus Vijlbrief: “Die luxe hebben we niet, om alles op daken te leggen. Er is nogal een probleem met de stroom in dit land dus we zullen er niet aan ontkomen ze ook in het landschap te leggen.” Een volgende keuze betrof de vraag of water en bodem leidend moeten zijn in de ruimtelijke keuzes en het bouwen in diepe polders en uiterwaarden verboden moeten worden. De PvdD stemde in maar de VVD niet. Den Hollander: “Als het maar veilig gebeurt. Daar hebben we veel kennis over in dit land. We kunnen bouwen én rekening houden met het water.”

Over de derde stelling, het stimuleren van het wonen in krimpgebieden met een verhuissubsidie voor huishoudens uit de Randstad, bleek men eensgezind: niet doen. De Hoop (PvdA-GroenLinks): “Je hoeft geen subsidie te ontvangen om hier in het mooie Noorden te mogen wonen.” Beckerman (SP): “Mensen uit de Randstad kopen hier nu al de woningen op, met hun hogere salarissen aldaar. Daarom moet de sociale huurvoorraad fors worden uitgebreid en ook toegankelijk gemaakt worden voor middeninkomens, zoals in Wenen met succes gebeurt.”

De vierde stelling had betrekking op de agrarische sector: deze moet worden teruggebracht ten faveure van natuurontwikkeling en zoetwaterbeheer. CDA was uiteraard niet voor, Jumelet wees op de noodzaak van voedselzekerheid. “En er gebeurt al veel met agrarisch natuurbeheer, dat levert al de nodige winst op voor natuur en water.” Dat laatste is volgens de PvdA te weinig en te laat: “Wij zetten in op 75 procent minder dieren in de veeteelt en op plantaardig voedsel.” Tenslotte werd de kandidaten gevraagd hoe ze aankijken tegen nieuwe datacenters, die veel ruimte, energie en water vragen. D66 bleek voor: “We leven in een lelijke wereld. We moeten onze verantwoordelijkheid nemen. Deze centers zijn praktisch een vorm van defensie-industrie, die moeten we zelf hebben.” SP maakte wel een kanttekening: ze mogen niet in commerciële handen vallen en nieuwe centers mogen alleen voor de kritische infrastructuur en de zorg worden gebruikt. GroenLinks-PvdA ging mee in die lijn: “Energie is schaars, het Rijk moet regie pakken en een Keuzekaart hiervoor opstellen die bepaalt wie er voorrang krijgt. Houd ze uit de invalshoek van het grootkapitaal.” De laatste stelling (twee vliegvelden behouden en de andere bebouwen met woningbouw) kreeg uiteraard steun van de partijen ter linkerzijde. Gewezen werd op de verliezen die Eelde, Beek en Rotterdam al jaren leiden en de noodzaak – aldus De Hoop – om de luchtvaart sowieso in te krimpen.

Minder regels

De tweede debatronde had betrekking de woningnood: welke voorstellen hebben de partijen in huis om hier een einde aan te maken? Naast het beter benutten van de bestaande woningvoorraad en het terugkopen van huurwoningen van beleggers, pleitte de SP voor de al genoemde 1 miljoen extra huurwoningen. De VVD ziet dat de woningcorporaties niet doen en pleit voor meer koopwoningen en vooral voor minder regels. De tien nieuwe steden van D66 kunnen in het IJmeer komen maar ook in Drenthe en Zeeland. GroenLinks-Pvda wil een einde aan de situatie dat het recht op eigendom boven het recht op wonen gaat, leegstaande panden en braakliggende gronden moeten verworven kunnen worden. De PvdD wil ruimte weghalen bij de boeren en opvallend genoeg is dat voor het CDA geen probleem; mits het in goed overleg gebeurt met de boeren. De christendemocraten willen namelijk zelf ook uitbreiden: niet een straatje erbij maar gelijk een hele wijk erbij. Dat zet meer zoden aan de dijk in termen van woningaantallen.

De nodige instrumenten passeerden vanuit verschillende partijen de revue om dit alles mogelijk te maken: leegstandsheffingen, opheffen van regels die woningsplitsing bemoeilijken, woningverhuur minder belasten, een actieve grondpolitiek van het Rijk en de inzet van wooncoöperaties. Ook de beperking van de hypotheekrenteaftrek kwam aan bod, hier lijkt alleen verschil van mening te bestaan over de termijn waarop dit gebeurt.

Een tweede heikel punt dat door de debatvoorzitter werd ingebracht, betrof een mogelijke prioriteit in de ruimteclaims voor Defensie. Hierin ging de VVD het verst: een noodwet is op dit punt acceptabel en bezwaarprocedures moeten terzijde worden geschoven. Voor de SP gaat dat iets te snel, zo gaf Beckerman aan: “In het defensiedebat valt het woord ‘onteigening’ wel heel gemakkelijk. Dat zien we een stuk minder wanneer het over de aanpak van leegstaande panden gaat.” De andere partijen gaven aan dat, gezien de geopolitieke situatie van dit moment, ook Nederland er niet aan zal ontkomen om ruimte voor Defensie te maken.

Kansen voor het noorden

Het debat werd afgesloten met een ronde waarin de kandidaat-Kamerleden hun visie op Noord-Nederland konden geven. Gaat men voor post-economische groei, zelfredzaamheid of voor een ander scenario? Volgens Hans Vijlbrief (D66) is het vooral zaak dat het Noorden zelf met plannen komt: “Wij kunnen daar de randvoorwaarden voor creëren maar wij gaan het in Den Haag niet invullen.” Anderen hadden daar minder moeite mee en noemden onder meer veel betere openbaar vervoerverbindingen naar het westen en Duitsland (SP), regeneratieve landbouw (PvdD), brede welvaart (CDA) en investeringen in openbaar vervoer, zorg en onderwijs (GroenLinks-PvdA). De VVD pleitte voor een combinatie van de al eerder aangekondigde 220.000 woningen in Noord-Nederland in combinatie met innovaties en veel betere infrastructuur. We gaan zien hoe de partijen hier na 29 oktober invulling aan gaan geven. Vooralsnog lijkt er nog wel enige lucht te zitten tussen de voorstellen van de verschillende partijen, de vraag is of deze in één programma samengebracht kunnen worden dat vervolgens werkelijk tot de zo gewenste doorbraken leidt. Enige consensus lijkt er in ieder geval te bestaan over de noodzaak om fors meer rijksgeld aan wonen en mobiliteit te gaan besteden.