Agnes Franzen.jpg door Frederique van Andel (bron: Frederique van Andel)

Project Nederland: tussen verandering en verlies

23 juni 2025

4 minuten

Opinie Nederland verandert razendsnel, maar wat winnen we daarmee — en wat verliezen we? In haar reflectie op de publicatie ‘Project Nederland’ vraagt ROm-columnist Agnes Franzen zich af of we nog wel weten welk landschap we willen. Ze roept op tot keuzes die ons landschap betekenis en samenhang teruggeven.

Bij het opruimen van mijn boekenkast kwam ik het boekjeProject Nederland. Wie Regisseert De Veranderingen In Het Nederlandse Landschap?’ van Willem van Toorn (1935-2024) tegen, verschenen in 2007 in combinatie met een beeldessay van Theo Baart. In dit werk staat de onstuitbare verandering en soms zelfs de vernietiging van het Nederlandse landschap centraal. Waar ingrepen in het landschap vroeger nog een duidelijk doel dienden, zoals landaanwinning, betere verbindingen of het vergroten van veiligheid, lijkt de transformatie tegenwoordig volgens hem vooral te worden gedreven door snelheid en een gebrek aan samenhang.

Van Toorn uit scherpe kritiek op de manier waarop er gebouwd wordt en op de gevolgen hiervan voor de schaarse ruimte in ons dichtbevolkte land. Hij beschrijft een landschap dat steeds voller raakt met geluidsschermen, logistieke landschappen, op villa’s lijkende kantoorpanden, experience winkelcentra, uitgestrekte woonwijken, veel retrohuizen, kastelen en een explosieve groei van vakantieparken als buitenhuislandschappen. Tegelijkertijd weerklinkt in het publieke debat van bijna twintig jaar geleden veel zorg om de natuur. Maar volgens Van Toorn ontbreekt de fundamentele vraag: welk landschap willen we eigenlijk, en hoe zorgen we samen voor dit onvervangbare collectieve bezit?

Het combineren van functies is in de stad al vanzelfsprekend, maar voor het platteland staan we nog maar aan het begin

Sinds het verschijnen van dit essay is de verrommeling van ons landschap doorgegaan. Het aantal bedrijventerreinen groeide, datacentra schoten uit de grond, en de woningbouw breidde zich naast binnenstedelijke nieuwbouw en herstructurering ook buiten het stedelijk gebied uit. Verder heeft de energietransitie ons landschap de afgelopen vijftien jaar ingrijpend veranderd, en dit zet zich voorlopig voort. Denk alleen maar aan de hoogspanningsnetten, windmolens op land en zee, zonneparken en de vele benodigde transformatiehuisjes.

Kan het ook anders? Het gaat naast het investeren in natuurgebieden en het koesteren van bestaande landschappen, zoals onze droogmakerijen, veenweidegebieden, coulisselandschappen, stuifzanden en heidelandschappen, over het bewustzijn en de omgang met conflicterende belangen. Waarbij bodem en water vaak leidend zijn om tot keuzes te komen. Kijken we naar ons rivierenland, dan zien we investeringen die voor nieuwe landschappen zorgen. Kijken we naar dijkverzwaringen, dan verandert het zicht soms, maar is er tegelijkertijd een groeiende aandacht voor vormgeving en beplanting. Aan zee zien we zandsuppletie om de kustlijn te beschermen, soms in combinatie met nieuwe natuurgebieden.

Ook bij bedrijventerreinen heeft zich de afgelopen tien jaar een verandering voorgedaan. Er wordt geïnvesteerd in herontwikkeling van bestaande locaties. Er is nog steeds een groeibehoefte, maar deze krijgen vaker het karakter van werklandschappen; functioneel voor bedrijven én aantrekkelijk voor de mensen die er werken, met aandacht voor een groene inrichting en waterbeheer.

De toekomst van ons landschap vraagt om politieke bestuurlijke moed, samenwerking met nieuwe actoren en innovatieve financiering

Het combineren van functies is in de stad al vanzelfsprekend, maar voor het platteland staan we nog maar aan het begin. Zoals professor of practice Brede welvaart in de regio Joks Janssen recent stelde: plannen maken we niet alleen voor vandaag, maar voor decennia of zelfs eeuwen. Dit vraagt volgens hem om een nieuwe multifunctionele legenda voor het buitengebied, met combinaties van landbouw, wonen en natuur buiten de traditionele planologische vakjes. Waarbij ruilverkaveling 2.0 een belangrijk instrument kan zijn. Kortom, laten we vormgeven aan een (kleur)rijker platteland.

Vanuit de sector van de ontwerpers horen we eenzelfde oproep. Zo denken ze na over hoe we bij uitbreidingen van of nieuwe dorpen en rommelige stedelijke randen tot multifunctionele gebieden kunnen komen waarbij veerkrachtige landschappen leidend zijn. Naast historische waarden, spelen bomen en water een belangrijke rol in het ondersteunen van ecosystemen: goed voor mens, plant en dier. Waar we met water al veel inspirerende voorbeelden hebben, staat het toevoegen van bomen of zelfs bossen nog in de kinderschoenen. Hun waarde ligt in het vasthouden van CO2, het versterken van biodiversiteit en het verbeteren van de luchtkwaliteit en ze bieden ruimte voor ontspanning en recreatie.

Deze toekomst van ons landschap vraagt om politieke bestuurlijke moed, samenwerking met nieuwe actoren en innovatieve financiering, met als aanbeveling het lezen van de publicatie ‘Project Nederland.


Deze column verscheen eerder op de website van ROmagazine.


Cover: ‘Agnes Franzen.jpg’ (bron: Frederique van Andel)


Agnes Franzen door Ineke Oostveen (bron: Agnes Franzen)

Door Agnes Franzen

Strategisch adviseur SKG/TU Delft en medeoprichter/hoofdredacteur van Gebiedsontwikkeling.nu (2010-2017)


Meest recent

Bord op de bouwplaats door Martin Bergsma (bron: Shutterstock)

Afwegingskader voor versnelling woningbouwplannen: zo kunnen gemeenten beter prioriteren

Gemeenten staan bol van de woningbouwambities, maar leiden onder een gebrek aan daadkracht en middelen. De juiste afwegingen maken is dan ook essentieel. Wouter Jan Verheul en Koos Seerden helpen gemeenten om toch te kunnen versnellen.

Onderzoek

24 oktober 2025

Weekoverzicht donderdag 23 oktober door Gebiedsontwikkeling.nu (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

Dit was de week van de frisse blikken die recht doen aan het verleden

Deze week waaide er een frisse wind door het vakgebied. De stad wordt vernieuwd vanuit het water, het dorre hout wordt gekapt en regels verdwijnen. Maar de lessen uit het verleden blijken ook nog steeds waardevol te zijn.

Weekoverzicht

23 oktober 2025

Emmerhout, Emmen door Teun van den Ende (bron: Teun van den Ende)

Erfgoed en leefbaarheid: over alledaags erfgoed in Utrecht en Emmen

Onderzoeker Teun van den Ende ging de afgelopen maanden op pad in zes steden om het antwoord te vinden op de vraag: welke rol speelt het cultureel erfgoed in de leefbaarheid van een wijk? In deze aflevering bezoekt hij Utrecht en Emmen.

Onderzoek

23 oktober 2025

Uw gastbijdrage op GO.nu: Over gastbijdragen

Uw gastbijdrage op GO.nu

Wij staan open voor bijdragen uit wetenschap en praktijk. Wij moedigen auteurs aan hun kennis en ervaring te delen.

Over gastbijdragen
Uw project toevoegen: Ga naar de GO-Projectenkaart

Uw project toevoegen

Wilt u graag een gebiedsontwikkeling toevoegen aan de GO-projectenkaart? Vul dan via onderstaande link het formulier in.

Ga naar de GO-Projectenkaart
Uw organisatie bij de SKG: Ga naar de SKG-website

Uw organisatie bij de SKG

Uw organisatie aansluiten op het netwerk van de Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling? Neem dan contact op.

Ga naar de SKG-website
Uw bijeenkomst in de agenda: Neem contact op

Uw bijeenkomst in de agenda

U kunt uw gebiedsontwikkeling-gerelateerde evenement aankondigen via onze agenda door contact op te nemen met de redactie.

Neem contact op