"Protesten bieden een mooie kans voor gebiedsontwikkeling"

Na een relatief stille periode na de kredietcrisis, zien we weer een groei van protesten. Wereldwijd laten burgers steeds vaker een kritisch geluid horen richting de politieke leiders. Vandaag de dag gaat er zelden een week voorbij zonder kritiek vanuit de samenleving over haar toekomst. Denk aan het protest via yoga-bijeenkomsten op straat tegen wanbeleid en corruptie van de regering in Libanon. Het is een beeld dat me bijblijft, net als de vechthouding in Hong Kong tegen China of de protesten in Bolivia en Rusland. En na de gele hesjes in Frankrijk, is nu ook in Iran protest tegen de brandstofprijsverhoging van 50 procent.

Niet alleen mondiaal, ook binnen Europa zien we verschillende reacties op protesten. Waar Frankrijk kiest voor het betrekken van burgers (via loting worden burgers uitgekozen die meedenken over de terugstoot van CO2 en de verhoging van brandstofprijzen), staat in Polen de onafhankelijkheid van de rechtspraak onder druk. Hiermee ligt ook de democratie onder vuur, want het volk is niet langer de bron van legitieme machtsuitoefening.

Kortom: burgers zijn in beweging. Strijd is van alle tijden, maar nu zien we dat die strijd mondiaal, nationaal en lokaal overeenkomsten vertoont. Terugkerende onderwerpen zijn aandacht voor de democratie, economische ongelijkheid en de trage klimaataanpak. Binnen Europa staat bovendien de democratie met burgerrechten onder druk in landen als Polen, Hongarije en Bulgarije.

Lastig, zo niet onmogelijk

Het strijdtoneel zorgt ook in Nederland voor maatschappelijke spanningen, getuige de burgers die in Amsterdam protesteerden tegen de klimaatbeweging (en zijn opgepakt). Of de boeren die met hun tractoren de grootste file ooit veroorzaakten om op het Malieveld in Den Haag te protesteren tegen de aanpak van de stikstofproblematiek. Deze raakt veel boeren die in de buurt van Natura 2000-gebieden wonen die al langer onder druk staan. Tot nu toe gaf de regelgeving hun wel enige ruimte en flexibiliteit, maar na de stikstofuitspraak van de Raad van State en het dreigende strakke overheidsbeleid wordt dat lastiger, zo niet onmogelijk. En met de vergrijzing staat ook de zorg onder druk. Mede hierdoor kwamen recent ook de verplegers en verpleegsters in actie.

Een andere vorm van spanning komt door protesten waarbij sprake is van geweld. Denk aan de boeren die woedend het provinciehuis in Groningen binnendringen, de aanhoudingen tijdens het bouwprotest, de Pietendemonstratie in Friesland en de knokploegen tegen de ‘kick-out zwarte piet’-beweging.

Volgens Wikipedia is protest ‘het uitdrukken van negatieve gevoelens omtrent bepaalde politieke of maatschappelijke problemen. Op deze manier hopen mensen een verandering in de samenleving te bewerkstelligen.’ Het belang van protest is dus dat partijen gehoord kunnen worden en dat gewezen wordt op mogelijke misstanden. Daarnaast is het van belang dat het niet alleen gaat om het uiten van negatieve gevoelens, maar ook om positieve acties die kunnen leiden tot verandering in de samenleving. De aangehaalde voorbeelden betreffen vaak single-issue-onvrede (Wij zijn tegen! Wij zijn voor!). De oplossing voor deze onvrede is echter nooit een single-issue-beleidsmaatregel. Op nationaal niveau vraagt dit om doortastende besluitvorming.

Een mooie kans

Veel traditionele partijen zien dat de langgekoesterde ideologieën onder druk staan. De trend van ‘single-issue’-partijen vraagt de traditionele partijen om te vernieuwen, om te voorkomen dat de politiek alleen reageert op incidenten en losse deelbelangen. Veel politieke partijen staan hiermee voor een herijking van hun ideologie, mede vanuit een langetermijnvisie. Dit biedt kansen voor de grote ruimtelijke opgaven waar we voor staan. Hierbij is multilaterale aanpak van zeer grote waarde, al kan een ‘single-issue’-breekijzer een vastgelopen grote ruimtelijke opgave ook weer in beweging brengen.

Protesten vormen een trend die ook gebiedsontwikkeling raken. Gebiedsontwikkeling heeft enerzijds een traditie van het samenbrengen van – soms tegenstrijdige – belangen, iets waar andere sectoren van kunnen leren. Tegelijk staat deze integrale aanpak ook onder druk. Na een tijd van multilaterale overeenkomsten wordt er wereldwijd steeds vaker gekozen voor bilaterale overeenkomsten. Gezien de vele relevante beleidsvelden die aan gebiedsontwikkeling raken, moeten we ook hier mee leren omgaan. 

De stikstofcrisis illustreert dat in ons kleine land heldere en soms harde keuzen onvermijdelijk zijn. Protest hoort hierbij, maar voorkom polarisatie. Onze democratie vraagt onderhoud. Naast passende en heldere wetgeving, zijn debat en gesprekken over gemeenschappelijke publieke waarden een belangrijke sleutel. Dat biedt een mooie kans voor gebiedsontwikkeling. Met haar ervaring vervult ze een voortrekkersrol over hoe in te spelen op de huidige en toekomstige werkelijkheid.

Cover: "belegerde veste" (CC BY-NC 2.0) by Gerard Stolk ( vers le saintnicolas)