Opinie Richard Florida schreef in 2002 een boek over de opkomst van de creatieve klasse, dat een bijbel werd voor terug-naar-de-stad beweging. Nu 15 jaar later blikt hij in ‘The New Urban Crisis’ verwonderd terug: steden en creatieve klassen leiden niet tot de inclusieve stad waarop hij destijds had gehoopt. Valt iets te doen aan de groeiende ongelijkheid in en buiten de steden?
Rond 1990 maakte ik deel uit van een studiegroep die een excursie ondernam naar Chicago, een van de grote metropolen van die tijd. Bij toeval ontmoette ik Bill Knack en zijn vrouw Ruth. Bill reed rond in een VW en was omdat hij rookte, naar eigen zeggen een paria. Hij liet me een kant van de architectuur van Mies zien die ik niet kende. Ook vertelde Ruth enthousiast over Seaside (Florida), een van de eerste realisaties van een beweging die nu bekendheid geniet als de New Urbanism.
Modeldorp met veranda’s
Na afloop van de excursie besloot ik niet direct terug te gaan naar Nederland, maar ondermeer een bezoek te brengen aan Seaside. Over dit modeldorp valt veel te zeggen; het is voorgekomen uit een kritiek op de suburbanisatie van de jaren zeventig in Amerika. De ontwerpers wilden Seaside verankeren in de gemeenschap. Zo zijn de huizen bijvoorbeeld voorzien van veranda’s en dicht bij de stoep geplaatst waardoor je gemakkelijker een praatje met de buren maakt.
Sociale menging op het erf
Minder bekend is dat de architect op het achtererf van de woningen de bouw van ruime tuinhuizen had voorzien. Het idee was dat de bewoners dit konden verhuren en dat zo een zekere sociale menging zou ontstaan. Het idee is even lovenswaardig als naïef. Seaside werd een succes maar daarmee ook een onroerend goed bonanza. Door de stijgende huizenprijzen werden de tuinhuizen onbereikbaar voor de doelgroep.
Tegenstelling tussen rijk en arm
Nu 25 jaar later is een dergelijke inclusieve vorm van stedebouw alleen maar verder weg komen te liggen. In de VS zijn de tegenstellingen tussen rijk en arm sterk gegroeid. Ofschoon de creatieve klasse profiteerde van de toegenomen rijkdom in de steden, bleven de werkende en dienstverlenende klassen steeds verder achter. Terwijl in sommige buurten de welvaart exponentieel toeneemt, kampen andere buurten met hardnekkige armoede.
Schaduwzijde creatieve economie
In zijn boek ‘The New Urban Crisis’ dat net is verschenen, gaat Florida uitgebreid in op deze donkere kant van de creatieve economie. Hij spreekt over de ‘patchwork metropool’ waarin kleine gebieden met concentraties van betrekkelijk grote welvaart worden afgewisseld met veel grotere gebieden waar het armoe troef is. In deze wijken wonen de mensen die de stijgende huizenprijzen niet overleven en noodgedwongen achterblijven.
Terugkeer stedebouw
Om aan deze ‘urban crisis’ iets te doen zul je stedebouw moeten bedrijven. Als je het beleid alleen op mensen richt kom je er niet, zegt hij, je zult ook plekken moeten maken waarop mensen kunnen floreren. Tot nu toe was het beleid in de Amerikaanse steden erop gericht mensen te laten verhuizen van buurten met weinig kansen naar betere buurten. Je hebt echter stedebouw nodig, meent Florida, wil je die buurten met weinig kansen kunnen versterken. Anders bestendig je hun neergang en gaat het van kwaad tot erger.
Nationaal ruimtelijk beleid
Florida pleit, voor een Amerikaan redelijk ongewoon, voor een nieuw ruimtelijk ordeningsbeleid op nationale schaal, wat echter met de verkiezing van president Donald Trump verder weg lijkt te liggen dan ooit. De nieuwe regering wil immers de immigratie aan banden leggen, sterke bezuinigingen doorvoeren op universiteiten en in de wetenschap de instroom van talent naar bedrijven beperken.
Stedebouw niet aleen voor winnaars maar voor iedereen
Het slothoofdstuk van Florida’s inspirerende boek gaat over een ‘Urbanism for all’. Het gaat goed met de steden en ze bloeien op maar deze welvaart zou inclusief moeten zijn. Gezien deze ‘urban crisis’ is een stedebouw voor iedereen nodig in plaats van een stedebouw waarin de winnaar alles krijgt. Hij eindigt met de vraag: ‘Such a new and better urbanism is indeed possible, but it won’t create itself. Do we want the divides and contradictions of winner-take-all urbanism, or the promise of a fuller and fairer urbanism for all?’
Wie gaat groeiende ongelijkheid aanpakken?
Terecht ziet Florida dit als het bepalende onderwerp -ook van strijd- voor deze tijd. Ofschoon ik er in Nederland nog niet van heb gehoord, ligt de uitdaging hier niet heel anders. Ook hier zul je moeten kijken naar de groeiende geografische ongelijkheid, die op ieder schaalniveau optreedt, in de steden maar ook in de regio’s en op landelijke schaal. Wie pakt de handschoen op?
Deze blog verscheen eerder op dearchitect.nl.
Cover: ‘Seaside Florida’
Door Harm Tilman
Auteur, docent, moderator, juryvoorzitter en zelfstandig redacteur op het gebied van architectuur en stedenbouw.
