Rli: 100.000 nieuwe woningen per jaar kan én moet samengaan met duurzaam bouwen

Aan het begin van het advies ‘Bouwen met toekomst: Werken aan woningen van duurzame materialen’, dat gisterenmiddag werd gepresenteerd, rekent de Rli direct af met het meest hardnekkige vooroordeel rondom duurzaamheid in de woningbouwsector. “Zowel in de politiek, in de financiële sector als bij veel partijen in de bouwketen bestaat het beeld dat het bouwen van woningen met duurzame materialen aanzienlijk duurder is dan het bouwen met conventionele materialen. Dat blijkt niet te kloppen.” Kort daarna prikt de raad een andere ballon door. “De praktijk wijst uit dat het bouwproces, zodra deze stap (wennen aan de nieuwe manier van bouwen, red.) is genomen, niet langer hoeft te duren – en zelfs sneller kan gaan.”

Die twee constateringen vormen de rode draad voor de rest van het advies. Want, zo stellen de betrokken raadsleden, het begint allemaal met het loslaten van deze mythes. En snel daarna met een Rijksoverheid die een actieve rol in dit proces moet pakken. Dat moet het Rijk doen met vier aanbevelingen van de Rli in de achterzak: Nederlandse regelgeving in overeenstemming brengen met het beleid op Europees niveau, invoeren van een heffing als stimulans voor verduurzaming van het materialengebruik, actualiseren van procedures en regelgeving en tot slot het voorbereiden van de bouwketen op deze transitie. Karin Sluis, raadslid van de Rli en voorzitter van de raadscommissie die het advies heeft voorbereid, licht de bevindingen van de raad toe.

Hoe kan de overheid de juiste voorwaarden creëren voor een omslag naar een duurzaam materialengebruik voor de bouw van woningen?

“Kort gezegd: ik denk dat de vier aanbevelingen precies zijn wat nodig is om die omslag te realiseren. De overheid speelt bij elk van die vier aanbevelingen een belangrijke rol. De Rijksoverheid is aan zet als het gaat over het normeren en het maken van een nationale routekaart. Ook voor de tweede aanbeveling, het invoeren van een heffing en het realiseren van een level playing field voor het gebruik van conventionele bouwmaterialen en nieuwe, duurzame materialen. De Rijksoverheid is ook aan zet als het gaat om de samenstelling van certificeringscommissies. De gemeenten zijn daarbij ook belangrijk vanwege de beeldkwaliteitsplannen en stedenbouwkundige plannen. En verschillende overheden spelen een rol bij de vierde aanbeveling, en dus ook het Rijk. Alle vier die aanbevelingen zijn volgens ons nodig om die omslag te realiseren.”

Waarom gebeurt dit allemaal niet allang? Is het niet heel logisch om uit te gaan van zaken als duurzame materialen, biobased bouwen en installatiearm bouwen?

“Dat is een zeer terechte vraag. Een vraag waar wij gaandeweg ook op kwamen. Waarom gebeurt dit allemaal gewoon nu al niet? Dat is echt opvallend. Er is al zo veel mogelijk op dit gebied en dan denk je toch: het is toch te logisch voor woorden om dit ook allemaal te gaan doen. Daarom hebben wij ons verdiept in dit thema. Het is een complexe samenloop van factoren. Maar belangrijk is dat het nu nog niet hoeft, er is bijna niemand die eist dat je duurzame materialen gebruikt. Er is ook geen prijsprikkel. En je moet je echt wel verdiepen in de materie om te ontdekken dat als je eengezinswoningen of middelhoogbouw op een slimme manier bouwt, dat met duurzame materialen goedkoper kan dan hoe het nu gebeurt.”

“Dat blijkt echter niet algemeen bekend. En er is altijd wel regelgeving of certificering die niet meewerkt. Daarom is het voor alle partijen het makkelijkst om te blijven doen wat ze nu al doen. Zeker in een bouwwereld waar de tijdsdruk hoog is en de winstmarges laag zijn. Dat zorgt ervoor dat de sector sterk risicomijdend is. Het is niet aantrekkelijk om nieuwe dingen te doen. Dit advies is nodig om die vastigheden los te wrikken. Wij signaleren vijf strategieën om te verduurzamen. En die strategieën moeten een plek bemachtigen in die wereld. In de regels, in de hoofden van mensen, in de praktijk. Die leercurve is niet heel steil, maar die stap moet wel gezet worden. En in een context waarin het niet aantrekkelijk is om te innoveren, gaat dat niet zo snel.”

Het ging de afgelopen jaren in de woningbouwsector vooral over concrete aantallen en de snelheid waarmee die 100.000 woningen jaarlijks gebouwd moesten worden. Hoe heeft dat gesprek het denken over duurzaam bouwen beïnvloed, denken jullie?

“Wat wij vooral merken, is dat er veel onjuiste beelden zijn over de combinatie van snelheid, betaalbaarheid en duurzaamheid. In de zin van: ‘Als we nou ook nog al die woningen op een duurzame manier moeten bouwen, dan wordt het nog duurder en gaat het nog langer duren.’ Wat wij tijdens het adviestraject en de vele gesprekken die we hebben gevoerd ontdekt hebben, is dat alles heel goed samen kan. Je kunt woningen met duurzame materialen even snel, en in de fabriek zelfs sneller, bouwen dan woningen met conventionele materialen. Voor eengezinswoningen en middelhoogbouw geldt dat als je de hele keten integreert, bouwen met duurzame materialen helemaal niet duurder hoeft te zijn. Wat wij heel hoopvol vinden, is dat deze twee ambities prima met elkaar samen kunnen. Ze staan helemaal niet op gespannen voet met elkaar. Maar dan moet je wel als Rijksoverheid een paar dingen nu al goed regelen.”

Hoe moet de rol van de Rijksoverheid concreet vorm krijgen?

“Het is een gemiste kans dat het zo veel over die aantallen en kosten is gegaan in plaats van over wat er duurzaam kan. Ik denk dat met name de Rijksoverheid steeds heeft gezegd: het kan niet én snel én betaalbaar én duurzaam tegelijk. Het accent lag vanuit de Rijksoverheid al lang op de snelheid en betaalbaarheid, en niet op duurzaamheid. Gemeenten zeiden dan: leuk, dat jullie als Rijksoverheid dit niet doen, maar wij willen het wel. Dus je ziet nu dat er op gemeentelijk niveau op allerlei plekken aanvullende regels zijn gekomen. Dat is heel verwarrend voor ontwikkelaars en bouwers. Het Rijk heeft deze lappendeken zelf veroorzaakt. In het kader van STOER kan je zeggen: introduceer nou één goede regel voor bijvoorbeeld CO2-reductie zodat al die aanvullende regels op gemeentelijk niveau kunnen vervallen.”

“Tot onze verrassing passen onze aanbevelingen zeer goed bij de meest recente uitkomsten van de commissie STOER. Zij verwijzen ook naar die Europese routekaart voor CO2-reductie. Wij maken het iets scherper en zeggen dat er ook ambitie in zo'n kaart moet zitten. Logisch dat zij daar iets minder over zeggen, maar daar zijn wij dan voor.”

Hoe gaan jullie adviezen ook echt landen in deze sector?

“We zijn hoopvol, maar geven ook wel een waarschuwing. Als je nu alleen maar focust op de aantallen en pas later aan de slag gaat met de klimaatafspraken, dan heb je straks te weinig tijd om de hele bouwketen met meer dan 100.000 partijen die daar inzitten klimaatneutraal te leren bouwen. Daar heb je echt tijd voor nodig. Dus hoopvol maar ook met een waarschuwing: het kan al, maar zorg wel dat het op tijd gebeurt. We hebben gezien bij de stikstofcrisis wat lang wachten voor gevolgen kan hebben.”

Wij geloven dat het goed voor het voetlicht brengen van goede voorbeelden heel behulpzaam is. Tijdens het onderzoek waren wij verbaasd over de hoeveelheid goede voorbeelden die wij tegenkwamen. Samenwerking door de hele keten gaat daarbij cruciaal zijn, zoals bij de vezelhennepdeal. Zo'n 20 procent van de bouwketen is al duurzaam bezig. De rest wacht nog. Die zien dat duurzaam bouwen op den duur nodig wordt, maar zolang het niet verplicht wordt vanuit het Rijk of een prijsprikkel ontstaat, wachten ze af. De afstand tussen de koplopers en de wachtenden wordt zo alleen maar groter en groter.”

Welke reacties verwachten jullie van zowel het Rijk als de bouwsector?

“In de fase van het conceptadvies hebben we zowel de bouwsector als de Rijksoverheid gesproken. Vanuit beiden is er steun voor drie van de vier aanbevelingen: normeren, aanpassen regelgeving en samenwerking in de keten. Ze waren wel benieuwd naar hoe we het beprijzingsadvies precies zouden uitwerken. Dat begrijpen we ook. Wij denken dat we de beprijzingsmaatregel nu vooral een stimulerende werking zal hebben, omdat deze zal zorgen voor een bewuste afweging en dat level playing field. Maar we zijn heel benieuwd naar hun reactie op de definitieve aanbeveling.”

“Alles begint met het loslaten van de mythe dat het niet kan, én snel én betaalbaar én duurzaam. En dat bouwbedrijven tegen het Rijk zeggen: schiet nou eens op met die ambitieuze routekaart. Een collectief geloof dat het gaat lukken. De conservatieve deksel moet van de bouwsector af. Zodat de innovatieve kracht die echt wel in de sector zit, er ook uit kan komen.”