platform voor kennis, nieuws en debat
Door David Struik
11 mrt 2013 - Duitsland pioniert al jarenlang in de ruimtelijke ordening. Co-creatie, tijdelijk gebruik en onconventionele vormen van stadsontwikkeling zijn al sinds de val van de muur in ontwikkeling. Steden als Berlijn hebben een enorme aantrekkingskracht gekregen. In de boekentop 5 van maart staat een tweetal Duitse titels* dat duidelijk maakt waarom. Eén daarvan is Urban Catalyst. Dat boek onderzoekt hoe tijdelijk gebruik bij kan dragen aan de ontwikkeling van de stad en hoe planners kunnen leren van tijdelijke gebruikers. Het boek bepleit dat de stad niet gezien moet worden als accumulatie van gebouwen, maar als verdicht knooppunt van activiteiten, programma’s en netwerken. Door tijdelijke gebruikers strategisch in te zetten, krijgt de stad een nieuwe vitaliteit.
Urban Catalyst is gestructureerd in drie delen. In Patterns of the Unplanned wordt een typologie van negen soorten tijdelijk gebruik gegeven. Zo kan een tijdelijk initiatief enkel als stand-in fungeren, maar het kan ook gebruikt worden om een gebied een impuls te geven of geleidelijk te consolideren. In het tweede deel, Potentials of the Informal, zijn essays en interviews met onder anderen Saskia Sassen, Arnold Reijndorp en Margaret Crawford terug te vinden. Dit deel is meer beschouwend en gaat in op onder andere de informele economie, de alledaagse stad, het belang van cultuur en juridische randvoorwaarden voor tijdelijke ontwikkeling. Het derde en laatste gedeelte, Cultivating Temporary Use, gaat in op zes strategieën (enable, initiate, claim, coach, formalize, exploit) om tijdelijk gebruik te plannen en te stimuleren, elk met twee Europese voorbeeldprojecten.
De analyse van de voorbeeldprojecten is erg goed. De auteurs hebben de projecten vaak van begin tot eind gevolgd. Er wordt beschreven wie de initiators waren en op welke manier er samengewerkt is. Bovenal wordt duidelijk hoe het project geëindigd is: of het op lange termijn bijgedragen heeft aan stedelijke ontwikkeling. Die lessen zijn lang niet altijd leuk maar wel leerzaam. Zo wordt bijvoorbeeld het Haus des Lehrers beschreven, een leegstaand kantoorgebouw in Berlijn van 15.000 m2 waarin start-ups gevestigd worden tegen een huurprijs van € 4,25 per m2. In het gebouw ontstaat een enorm sterk netwerk aan jonge bedrijven die van het gebouw een bekend stedelijk icoon maken. Nadat het gebouw verkocht is aan een nieuwe eigenaar, moeten de jonge bedrijven vertrekken. Het gebouw wordt voor veel geld gerenoveerd, maar staat vervolgens weer grotendeels leeg. Het project laat zien dat de meeste tijdelijke initiatieven wel veel betekenen voor een opbloeiende gebruikersgroep, maar dat het de stad of gebouweigenaren vaak nog nauwelijks lukt van dergelijke initiatieven te profiteren en ze een permanente vorm te geven.
Er is de afgelopen tijd enorm veel gezegd en geschreven over tijdelijk gebruik, open ontwikkelmodellen en plannen zonder eindbeeld. Dat roept de vraag op wat de toegevoegde waarde van Urban Catalyst is. Het boek is een bonte mengeling van bijna 400 pagina’s foto’s, essays, voorbeeldprojecten en impressies, ingebonden in een zwarte kartonnen kaft. Het boek oogt vrij ongestructureerd, met een willekeurige mix van papiersoorten en handmatig onderstreepte zinnen. Dat is gespeelde spontaniteit, die gezien het onderwerp wel voor de hand ligt, maar verder weinig aan de inhoud toevoegt. Is een schitterend vormgegeven boek zoals De Spontane Stad van Gert Urhahn dan niet veel beter? De Spontane Stad is een manifest, een projectie van een ideale toekomst. Daarvan is nu slechts een handvol projecten in Nederland in uitvoering. Urban Catalyst kijkt juist terug op een decennium vol ervaringen. Al in 2001 werkten de auteurs aan een Europees onderzoeksproject naar stedelijke ontwikkeling door tijdelijk gebruik. Daarna volgden nog verschillende onderzoeken en manifestaties, waaronder Shrinking Cities in 2002 en Raumpioniere in 2005. Het gewicht en de enorme verzameling projecten uit dat eerdere werk klinken door in Urban Catalyst. Doordat projecten van begin tot eind geëvalueerd worden ontstaat een vruchtbare voedingsbodem van ervaring waarmee verder gebouwd kan worden. Tijdelijk gebruik kan een uiterst nuttige rol spelen. Niet uit sympathie voor culturele initiatieven of fascinatie voor bottom-up stedebouw, maar als gericht experiment naar nieuwe stadsontwikkeling.
Philipp Oswalt, Klaus Overmeyer, Philipp Misselwitz
DOM Publishers
ISBN 978-3-86922-261-5
€ 38,00
Verkrijgbaar via NAi Booksellers
*Naast Urban Catalyst beschijft ook Selfmade City een reeks Duitse projecten. Het boek toont onder meer 50 succesvolle CPO-gebouwen in Berlijn.
