Auroraflat door Stefano Blezer (bron: Stefano Blezer)

Urban Living Labs en placemaking voor lokale ruimtelijke transities: de Auroraflat in Heerlen-Noord

12 maart 2024

6 minuten

Casus Mondiale uitdagingen zoals klimaatadaptatie vereisen lokale antwoorden, van lokaal betrokkenen. Volgens onderzoeker Stefano Blezer kunnen Urban Living Labs en placemaking helpen om maatschappelijke transformaties en uitvoeringskracht te realiseren. Hij illustreert dat aan de hand van een niet-alledaagse aanpak van een jaren zestigflat in Heerlen.

Een Urban Living Lab (ULL) is een omgeving waarin verschillende soorten expertise worden samengebracht om gezamenlijk te leren hoe de lokale gebouwde omgeving werkt en hoe deze verbeterd kan worden. Niet alleen door onderzoekers of beleidsmakers, maar ook door bewoners en andere lokale partijen zoals bedrijven. Een ULL kan zich bijvoorbeeld richten op klimaatadaptatie, een onderwerp dat nog niet vanzelf overal breed gedragen wordt. Juist door verschillende expertises samen te brengen, kan een ULL tot nieuwe inzichten leiden.

Betekenisvolle ingrepen

Vanuit de opleiding Built Environment en het lectoraat Smart Urban Redesign van Zuyd Hogeschool zetten we naast ULLs ook placemaking in als innovatie-infrastructuur om onderwijs, onderzoek en praktijkvraagstukken met elkaar te verbinden. Placemaking wordt nogal eens ingezet als een manier om een gebied via een tijdelijke functie bekend en aantrekkelijk te maken voor de uiteindelijke (gebieds)ontwikkeling. Wij zien placemaking in navolging van Rinske Brand als een manier om een gebied verder te ontwikkelen, samen met de lokaal betrokkenen. Momenteel zetten wij Urban Living Labs en placemaking in via het programma UniverCity, met het doel om tot betekenisvolle interventies te komen in steden in Limburg.

De renovatie van de flat had voor bewoners de nodige impact en bood sommigen ook kansen

Hoe pakt dat uit in de praktijk? We laten dat zien aan de hand van een voorbeeld: de Auroraflat in de wijk GMS in Heerlen-Noord. Deze wijk kent momenteel veel lokale maar ook landelijke politieke aandacht vanwege de accumulatie van meerdere sociale, economische en ook ruimtelijke uitdagingen, waaronder energiearmoede, laaggeletterdheid en culturele diversiteit. Deze uitdagingen vinden hun oorsprong in de sluiting van de mijnen in Heerlen in de jaren 70 van de vorige eeuw en het gebrek aan voldoende passende werkgelegenheid in Zuid-Limburg in de decennia die volgden. De slechte sociaaleconomische situatie heeft een negatief effect gehad op de wijk en haar bewoners.

Mee geschilderd

De Auroraflat is een woongebouw dat bestaat uit 200 sociale huurwoningen waar maar liefst mensen met meer dan 60 nationaliteiten wonen. Recent heeft woningcorporatie Wonen Limburg de flat energetisch verbeterd en voorzien van de grootste mural in Europa, iets waar de bewoners intensief bij betrokken zijn. Dit heeft voor bewoners de nodige impact gehad en voor sommigen ook kansen geboden. Zo heeft een, naar eigen zeggen, voorheen geïsoleerde bewoner actief mee geschilderd aan de mural en begeleidt hij nu wandelingen naar het gebied vanuit het VVV-kantoor in Heerlen.

Auroraflat door Stefano Blezer (bron: Stefano Blezer)

‘Auroraflat’ (bron: Stefano Blezer)


Woningcorporatie Wonen Limburg stelde de vraag hoe de binnenplaats van de Auroraflat getransformeerd kon worden naar een circulaire en klimaatadaptieve ruimte. Deze zou tegelijkertijd het sociaal contact tussen bewoners moeten stimuleren. De binnenplaats was geheel bestemd voor parkeren, terwijl slechts tweederde van de ruimte daadwerkelijk verhuurd was. Daarop ontstond de vraag welk co-creatie proces kon worden ingezet om tot een beter passende inrichting te komen.

In lijn met de Urban Living Lab-filosofie is gezocht naar een opzet waarbij onderwijs, onderzoek en praktijk bijeen worden gebracht, in de ‘Aurora Dagen’ en een ‘Aurora Challenge’. Dit met het idee om op die manier de vraag van woningcorporatie Wonen Limburg zo goed mogelijk te beantwoorden en daarmee tot betekenisvolle interventies te komen. Grote vraagstukken – klimaatadaptatie, sociale cohesie of circulariteit – worden daarmee behapbare realiteit op een klein stukje Heerlen.

Aanvullende inzichten

De Aurora Dagen bestonden uit informele pizzasessies, fotogroepsgesprekken en wandelingen in het gebied. Deze dienden om kennis te maken, inzicht te krijgen in ervaringen en behoeften én voor het ontwikkelen van begrip van de directe omgeving. De activiteiten werden geleid door een stagiaires-duo Ruimtelijke Ontwikkeling en Ergotherapie en zij werden ondersteund door onderzoekers, docenten, de woningcorporatie en reeds actieve bewoners. Tevens vonden de activiteiten plaats in homogene doelgroepen, bijvoorbeeld kinderen of migranten. De tussenresultaten werden met posters opgehangen bij de ingangen van de Auroraflat om te communiceren en bewoners de kans te geven aanvullende inzichten toe te voegen.

Tot slot verliep de algemene communicatie via de gemeenschappelijke ruimte ‘Het Hart van Aurora’ en via bewoners. Als voorbeeld geldt dat een bewoner onze flyer naar het Arabisch vertaald heeft om meer, en niet-Nederlands sprekende, bewoners te benaderen en uit te nodigen.

De anonieme functionele ruimte van de binnenplaats is veranderd in een plek die bewoners zich eigen kunnen maken

De Aurora Challenge was een ontwerpwedstrijd voor vier teams van studenten. Het Hart van Aurora werd tijdelijk de werkplek van studenten, onderzoekers en docenten. De internationale en interdisciplinaire studentgroepen van z’n 4 à 5 studenten werkten een week lang samen om de inzichten vanuit de Aurora Dagen te vertalen naar een implementeerbare interventie op de binnenplaats. De studenten varieerden van 1ste jaars BSc-studenten tot 2de jaars MSc-studenten en waren afkomstig uit Nederland, Duitsland en Iran én omvatte de disciplines Civiele Techniek, Ruimtelijke Ontwikkeling, Bouwkunde, Ergotherapie en Verpleegkunde. De Aurora Challenge eindigde met een winnend ontwerp, gekozen door de studenten, onderzoekers, docenten, de woningcorporatie en bewoners.

Voor door Stefano Blezer (bron: Stefano Blezer)

‘Voor’ (bron: Stefano Blezer)


Na door Stefano Blezer (bron: Stefano Blezer)

‘Na’ (bron: Stefano Blezer)


Hierna stonden het actief experimenteren en de interventie-implementatie op het programma. De actieve experimenteerfase bestond uit het maken en testen van circulaire zitgelegenheden, plantenbakken en prullenbakken uit het winnende ontwerp. Deze zijn ontwikkeld samen met de lokale reinigingsdienst om materialen te scouten en samen met het VISTA college (MBO) om de objecten te realiseren. De zitgelegenheden, plantenbakken en de prullenbakken zijn op de binnenplaats geplaatst op de dag van de feestelijke opening van de Aurora mural. Het gebruik en de impact is vervolgens door een MSc stagiaire Architectuur gemonitord, door tijdelijk in de Auroraflat te wonen. De implementatie is vervolgens geleid door de woningcorporatie, bewoners en een lokaal hoveniersbedrijf met banen voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Zij hebben de binnenplaats getransformeerd. Sinds april 2023 is de verandering voltooid en omvat de nieuwe binnenplaats circulair meubilair, eetbaar groen en speelgelegenheden, veelal met natuurlijke materialen.

Plek eigen maken

Het resultaat van het Urban Living Lab en het placemakingsproces met bewoners, studenten, onderzoekers en betrokkenen als de woningcorporatie is aansprekend. Zij hebben samen de anonieme functionele ruimte van de binnenplaats veranderd in een plek die bewoners zich eigen kunnen maken, waar zij op een prettige manier kunnen verblijven en elkaar ongedwongen kunnen ontmoeten, van jong tot oud. Bij de realisatie zijn bovendien op een slimme manier lokale partijen betrokken.

Sta tijdens het proces open voor opvattingen en ideeën van anderen

Het eigen maken van de nieuwe plek komt tot uiting in de manier waarop kinderen de binnenplaats gebruiken. Niet alleen zijn er meer kinderen die buiten spelen, zij gebruiken de binnenplaats ook op ‘niet normale’ manieren en klimmen bijvoorbeeld op het circulaire meubilair. De vernieuwing van het plein bevordert aantoonbaar de fysieke en sociale ontwikkeling van kinderen in de flat. Een ander effect van het proces is dat er gesprekken over duurzaamheidthema’s – circulaire economie, klimaatadaptatie – gevoerd worden die daarvoor niet aan de orde waren. Het laat zien dat het mogelijk is om in een proces met bewoners over het creëren van een plek, ook grote duurzaamheidsthema’s mee te nemen en aan te laten aansluiten bij de leefwereld van bewoners. In dit geval in en rondom de Auroraflat.

De geleerde lessen, elders toepasbaar

Wat kunnen partijen in gebiedsontwikkeling of gebiedstransformatie met de casus Auroraflat?

1 Neem bewoners en andere betrokkenen bij de plek van de mogelijke interventie vanaf het begin in het proces mee

2 Zorg voor een breed kennisnetwerk, van bewoners tot beleidsmakers en onderzoekers. Zowel praktijkkennis als theoretische kennis

3 Zorg dat er een direct belang voor belanghebbenden is (in het geval van de Auroraflat een mooiere buitenruimte) en betrek andere opgaven daarbij (in het geval van de Auroraflat klimaatadaptatie of circulariteit) en ga daar het gesprek op een laagdrempelige manier over aan

4 Betrek bewoners en lokale organisaties (van onderwijs tot bedrijven) niet alleen bij de planvorming maar ook bij de uitvoering en monitoring/evaluatie

5 Sta tijdens het proces open voor opvattingen en ideeën van anderen, ook als die buiten de officiële en traditionele rollen in het speelveld vallen.

Auroraflat door Stefano Blezer (bron: Stefano Blezer)

‘Auroraflat’ (bron: Stefano Blezer)


Het creëren van plekken in een proces waarin verschillende disciplines en verschillende soorten kennis samenkomen, biedt handvatten om gebieden – hoe klein ook in het geval van de Auroraflat – op een breed gedragen manier succesvol te transformeren. Het vraagt de nodige aandacht, maar uiteindelijk is het de beste en snelste weg naar een betere leefomgeving, waarbij lokaal antwoorden worden gegeven op globale uitdagingen.

Wilt u reageren op dit artikel of een gastbijdrage voor Gebiedsontwikkeling.nu schrijven over een ander onderwerp? Bekijk dan hier de mogelijkheden.


Cover: ‘Auroraflat’ (bron: Stefano Blezer)


Stefano Blezer door Stefano Blezer (bron: LinkedIn)

Door Stefano Blezer

Researcher aan de Zuyd Hogeschool | Zuyd University of Applied Sciences


Meest recent

Almere. Nederland door Pavlo Glazkov (bron: Shutterstock)

Van NOVEX-gebieden leefbare stadsdelen maken, dan helpt samen leren

In de NOVEX-gebieden is het bouwen van genoeg woningen lang niet de enige uitdaging voor gebiedsontwikkelaars. De inzet moet zijn leefbare stadsdelen te maken, met genoeg sociale en maatschappelijke voorzieningen. Maar hoe?

Onderzoek

2 december 2024

Haan & Laan door Esther Dijkstra (bron: estherdijkstra.com)

Goes Noordoost: wat vinden Haan & Laan er eigenlijk van?

Haan & Laan recenseren Nederlandse gebiedsontwikkelingen. Mooie plannen genoeg, maar hoe pakken ze in werkelijkheid uit? In deze aflevering Goes Noordoost met bijzondere aandacht voor de wijken Noordhoek en Mannee, waar de dichtheid wel heel laag is.

Casus

29 november 2024

GO weekoverzicht 28 november 2024 door Gebiedsontwikkeling.nu (bron: Gebiedsontwikkeling.nu)

Dit was de week waarin bleek dat samenwerking in gebiedsontwikkeling écht loont

Deze week bleek weer eens hoe krachtig samenwerking in het vakgebied kan zijn. Zes gemeenten kregen samen groen licht voor zes gebiedsontwikkelingen rondom stations en de SKG-Kring van Adviseurs benadrukte de waarde van slimme samenwerkingen.

Weekoverzicht

28 november 2024